2.2.7 Matryca logiczna

*Cele Rezultaty*	*Logika interwencji*	*Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć*	*Źródła i sposoby weryfikacji*	*Założenia*
Cele nadrzędne	Ograniczenie do minimum negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko	Ilość odpadów nie segregowanych wywożonych z terenu gminy na składowisko	Pomiary imisji zanieczyszczeń w środowisku
Cele szczegółowe Programu	Objęcie wszystkich mieszkańców Gminy zorganizowaną zbiórką odpadów użytkowych Organizacja i rozwijanie systemu zbierania odpadów niebezpiecznych wydzielanych ze strumienia odpadów komunalnych Budowa indywidualnych systemów utylizacji odpadów organicznych i systemu zbiórki biomasy	Oszczędzanie zasobów naturalnych poprzez wtórne wykorzystywanie surowców pochodzenia odpadowego,. Oszczędzanie pojemności składowiska przez zmniejszenie ilości deponowanych odpadów , Poprawa jakości środowiska i walorów estetyczno-krajobrazowych terenu oraz wzrost areału gruntów przydatnych do przyrodniczego zagospodarowania	Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach Starostwo Powiatowe w Bielsku-Białej Urząd Gminy Kozy	Pozyskanie odpowiednich środków finansowych Pozyskanie inwestorów
Oczekiwane rezultaty	Poprawa wyglądu, estetyki i czystości Gminy Kozy, a tym samym podnoszenie standardu życia mieszkańców	Zmniejszenia stopnia zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych oraz gleby przez odpady	Liczba mieszkańców Gminy Kozy objętych zorganizowanym wywozem i selektywną zbiórką odpadów	Ogólna poprawa jakości środowiska w Gminie

2.2.8 Harmonogram realizacji

L.P.	*Nazwa zadania*	*Termin rozpoczęcia planowany*	*Termin zalończenia planowany*	*Jednostka odpowiedzialna*	Planowane efekty ekologiczne	Planowane koszty ogółem [PLN] tys.	UE [PLN]	*NFOS* [PLN]	*WFOS* *[PLN]*	środki własne	Partne-rzy
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
I	ZADANIA WŁASNE GMINY*
1	Rozwijanie i wspieranie indywidualnych form utylizacji odpadów organicznych	2003	2005	Urząd Gminy Kozy	Zmniejszenie strumienia odpadów deponowanych na składowisku	100			X	X
2	Zamknięcie i rekultywacja nielegalnie eksploatowanych dzikich składowisk odpadów	2003	2005	Urząd Gminy Kozy	Wyeliminowanie uciążliwości dla środowiska odpadów	100 ***		X	X	X
3	Objęcie wszystkich mieszkańców programem selektywnej zbiórki odpadów wraz z poszerzeniem jej zakresu	2003	2005	Urząd Gminy Kozy	Zmniejszenie ilości odpadów deponowanych na składowisku, wzrost odzysku surowców wtórnych	50		X	X	X
4	Zorganizowanie na terenie Gminy punktu odbioru odpadów niebezpiecznych	2003	2005	Urząd Gminy Kozy	Zmniejszenie uciążliwości tego typu odpadów dla środowiska, gospodarki odpadami niebezpiecznymi	200		X	X	X
5	Prowadzenie działalności edukacyjnej w zakresie selektywnej zbiórki odpadów i ograniczania ich powstawania	2003	2015	Urząd Gminy Kozy	Zmniejszenie uciążliwości dla środowiska odpadów deponowanych na składowisku, zmniejszenie ilości odpadów	50			X	X
6	Wdrożenie systemu usuwania azbestu i materiałów zawierających azbest oraz systemu ich magazynowania i wywozu w celu unieszkodliwienia	2003	2015	Urząd Gminy Kozy	Zmniejszenie uciążliwości azbestu i produktów zawierających azbest dla środowiska i mieszkańców Gminy	200	X	X	X	X
7	Wprowadzenie na terenie Gminy systemu odbioru odpadów biodegradowalnych	2007	2010	Urząd Gminy Kozy	Zmniejszenie uciążliwości tego typu odpadów dla środowiska	100		X	X	X
8	Zastąpienie niskiej jakości paliw stałych paliwami ekologicznymi bądź innymi nośnikami energii	2003	2015	Urząd Gminy Kozy	Zmniejszenie ilości balastu trafiającego na składowisko	2500			X	X	WFOSiGW
SUMA						3200

II	ZADANIA KOORDYNOWANE GMINY**
1	Współfinansowanie rozbudowy składowiska odpadów	2003	2015	Zarządca składowiska	Zmniejszenie uciążliwości odpadów dla środwiska	1000	X	X	X	Urząd Gminy
SUMA						1000

* Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji Gminy

** Przedsięwzięcia finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji wyższego szczebla: powiatowego, wojewódzkiego i centralne

2.2.9 Wnioski

Najważniejsze zadania Programu w zakresie gospodarki odpadami to:

- Objęcie wszystkich mieszkańców Gminy systemem selektywnej zbiórki odpadów użytkowych, docelowo również odpadów biodegradowalnych

- Rozwijanie działań w kierunku wydzielania odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych, oraz wydzielenie miejsca odbioru tych odpadów,

- Systematyczne podwyższanie standardów usług w zakresie zbioru, wywozu i unieszkodliwiania odpadów,

- Rozwój technologii ograniczających ilości składowanych odpadów, w szczególności selektywnej zbiórki odpadów w celu uzyskania lepszych wyników odzysku surowców, oraz kompostowania odpadów organicznych, a także budowa zakładu termicznego przerobu odpadów.

Kompleks działań przedstawionych w Programie powinien w najbliższym czasie poprawić system gospodarki odpadami w Gminie, a także zapewnić osiągnięcie standardów wymaganych zarówno prawem polskim jak i wspólnotowym.

2.3 Ochrona ziemi i gleb

2.3.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu

Gmina Kozy w podziale geomorfologicznym należy do makroregionu Karpat Zewnętrznych. Karpaty zbudowane są ze skał wieku kredowego i paleogeńskiego, sfałdowane zostały w trzeciorzędzie młodszym przeważnie budują je z piaskowce
i łupkowate osady fliszu. Utwory czwartorzędowe, które również w Gminie zajmują znaczące miejsce są bardzo różnorodne i zmienne w swej miąższości.

Różnice wysokości na obszarze Gminy kształtują się w granicach od 320 m npm
w Dolinie Potoku Czerwonka do 833 m npm Góra Groniczek na południu.

Gmina Kozy położona jest u podnóża Beskidów, południowa granica przebiega przez Hrobaczą Łąkę i Górę Groniczek. Tereny te dają podstawę do utworzenia na tym terenie Parku Krajobrazowego Beskidu Małego. Są to tereny leśne i źródliskowe, od zachodu, północy i wschodu granice Gminy przebiegają wzdłuż upraw polowych i łąkowych.

Tak zróżnicowana rzeźba terenu podlega różnorakim procesom rzeźbotwórczym
i erozyjnym takim jak wietrzenie chemiczne i fizyczne, osuwanie i spełzywanie, spłukiwanie oraz erozja wodna.

Struktura przestrzenna Gminy cechuje się dominacją terenów rolnych i leśnych przy udziale terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej.

Na analizowanym terenie występujące surowce mineralne to piaskowce, wapienie
i kruszywa naturalne. Kopaliny te zaliczane są do surowców skalnych okruchowych, ilastych. Z eksploatowanych surowców ilastych, do których zaliczamy gliny lessopodobne, gliny zwietrzelinowe, iły izołupki, łupki i mułki wytwarza się cegłę pełną dziurawkę i pustaki. Z uwagi na ochronę środowiska złoża w Gminie Kozy są eksploatowane w ograniczonym zakresie. Jednym z przykładów takiego postępowania w Gminie jest nieczynna od 1994 roku Kopalnia Piaskowca „Kozy”[14]

Gmina posiada bardzo korzystne warunki do rozwoju produkcji rolniczej
i ogrodniczej, dlatego ważnym działem gospodarki jest rolnictwo W północno – zachodniej części Gminy występują gleby brunatne i pyłowe o składzie mechanicznym pyłów są to gleby występujące na spłaszczonych wierzchowinach.
W dolinach rzek zalegają mady, są to gleby wykorzystywane głównie pod użytki zielone.

Występują tu również gleby płytkie i kamieniste. Skałą macierzystą są łupki ilaste
i piaskowce, zwietrzelina tych skał jest gliniasta lub gliniasto – kamienista. Dlatego powstałe na takim podłożu gleby to brunatne bielicowe, mogą one być użytkowane na terenach o mniejszym spadku i korzystniejszych warunkach jako gleby orne. Występują one w południowej części Gminy, zaliczane są do kompleksu zbożowo – górskiego. Następnym typem gleb występującym na tym obszarze to gleby szkieletowe, które są płytkie i prawie zawsze porośnięte lasem. Większość terenów gruntów rolnych w Gminie Kozy cechuje wysoka III i IV klasa bonitacyjna gleb.

Na terenie Gminy w zależności od położenia teren zagospodarowany jest poprzez pola uprawne i łąki z zabudową zagrodową rozproszoną, zwartą zabudowę
i rozproszona zabudowę z uprawami polowo – łąkowymi oraz nieczynnym kamieniołomem ze zbiornikiem wodnym w Kozach Górnych.

Tabela 2‑5 Aktualne użytkowanie terenów w Gminie Kozy

*L.p.*	*Wyszczególnienie*	*Powierzchnia w ha*	*Udział procentowy w całości Gminy*
1	2	3	4
1.	Ogólna powierzchnia Gminy Kozy	2690	100
2.	Użytki rolne w tym	1000	37,17
3.	Grunty orne	615	22,86
4.	Łąki	207	7,69
5.	Pastwiska	80	2,97
6.	Sady	98	3,64
7.	Lasy i grunty leśne	1000	37,17
8.	Grunty zdewastowane	22	0,81
9.	Pozostałe grunty	668	24,83

ŹRÓDŁO: Rocznik Statystyczny 2002 ( dane z 2001 roku), uzupełnione danymi z Gminy Kozy

Największą powierzchnie, jeśli chodzi o własność gruntów stanowią tereny należące do osób fizycznych, są to zazwyczaj grunty rolne, lasy i nieruchomości. Na terenach użytkowanych jako użytki rolne według danych ze Spisu Rolnego z 1996 roku wynika, że większość gospodarstw należy do rolników indywidualnych. Najwięcej jest gospodarstw rolnych o powierzchni od 1 do 2 hektarów.

Jednym z zadań własnych Gminy jest prawo scalania i podziałów gruntów rolnych. Niestety właściciele rozdrobnionych gruntów nie korzystają z prawa ponownego ich scalenia i powiększenia powierzchni jednolitych gospodarstw.

Ogółem na terenie Gminy zarejestrowano 254 gospodarstwa, z czego 27 to gospodarstwa typowo rolnicze, 4 to gospodarstwa rolniczo – pracownicze, 99 to gospodarstwa pracownicze i pracowniczo – rolnicze, reszta to gospodarstw nie mające związku z rolniczą działalnością.

Rysunek 2‑2 Struktura wielkościowa gospodarstw indywidualnych na terenie Gminy Kozy

Gmina dotychczas nie zleciła wykonania badań gleb na zawartość metali ciężkich. Wiadomo, jednak, że wzdłuż ciągów komunikacyjnych gleby ulegają skażeniu spalinami i jest to wybitnie niekorzystna lokalizacja dla roślin jadalnych
i przeznaczonych na paszę dla zwierząt gospodarskich. Dlatego na terenach bezpośrednio przylegających do dróg sugeruje się uprawę roślin ozdobnych lub przemysłowych.

Innym problemem nurtującym władze Gminy jest wzrost powierzchni nieużytków rolnych spowodowane to jest dwuzawodowością ludności prowadzącej gospodarstwa rolne i nieopłacalnością produkcji rolniczej, jest to również powodem odrzucania funkcji żywicielskich rolnictwa przez mieszkańców Gminy.

Na obszarze Gminy Kozy według Rocznika Statystycznego, 2002 (danych za rok 2001), 22 ha terenów uległo odkształceniu i dewastacji między innymi na skutek działalności eksploatacyjnej likwidowanej Kopalni Piaskowca „Kozy”. Planowana jest tam rekultywacja i wykorzystanie tego terenu w kierunku sportowo - rekreacyjnym.

Mimo dobrej jakości gleb, potencjalnie zanieczyszczonych w pobliży dróg metalami ciężkimi, Gminę charakteryzuje występowanie średnio korzystnych warunków agroekologiczych, co znacząco wpływa na jakość produkcji rolniczej. Wiąże się to z korzystnymi warunkami klimatycznymi, ilością opadów i temperaturami oraz racjonalnym gospodarowaniem przez rolników zasobami glebowymi i dbanie o zrównoważenie rozwoju rolnictwa.

W niedalekiej odległości od Gminy Kozy Kopalnia Węgla Kamiennego „Silesia” prowadzi eksploatację metanu i dalsze wydobycie węgla kamiennego, w związku
z czym pojawił się problem zagospodarowania słonych wód dołowych.[15]

Na głębokościach 890 – 1440 m w Gminie Kozy występują pokłady skał trzeciorzędowych warstw dębowieckich znajdujące się w utworach dolnego karbonu. Składają się one ze zlepieńców i piaskowców oraz warstw węglanowych zbudowanych z wapienii dolomitów o dużej porowatości. Dlatego obszar 6,5 km² stał się miejscem rozpatrywanym do zatłaczania wód słonych z Kopalni Węgla Kamiennego „Silesia”, co według sporządzonej oceny oddziaływania na środowisko nie będzie miało żadnego wpływu na środowiska naturalne. Niezależnie od oceny zapisy w Studium Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kozy prognozują, że z tego typu działań może wyniknąć szereg niekorzystnych zjawisk takich jak przedostanie się wód słonych do poziomów wodonośnych czy zachwianie stabilności geologicznej. Równie dużym zagrożeniem, jakie może się pojawić na skutek prowadzenia rurociągami słonych wód dołowych jest możliwość wycieków i skażenia gruntów rolnych III klasy bonitacyjnej.

Dzięki dostarczaniu do Gminy wód słonych istnieje w perspektywie czasowej możliwość budowy uzdrowiska z solankami które w powiązaniu z gorącymi źródłami geotermalnymi pozytywnie oddziałują na schorzenia układu oddechowego.

Innym ważnym zagadnieniem jest występowanie na terenie Gminy dostępnych źródeł energii odnawialnej. Działania zmierzające do wykorzystania tego rodzaju energii są jednym z najważniejszym działań sprzyjającym realizacji idei zrównoważonego rozwoju tego obszaru. Na terenie Gminy Kozy na głębokości 3000 m występują źródła wód goetermalnych o temperaturze około 100^oC.

Najważniejszym zastosowaniem energii geotermicznej przy przewidywanym potencjale znajdującym się w podłożu geologicznym Gminy jest wykorzystanie jej do celów grzewczych za pośrednictwem stworzonych sieci lokalnych, ponadto energia geotermalna mogłaby być wykorzystywana do całorocznego wytwarzania ciepłej wody użytkowej. Inne zastosowania mogą być realizowane za pomocą systemu kaskadowego odbioru ciepła, przy coraz niższych wymaganiach temperaturowych. Przykładowo:

- ciepłownictwo i ciepła woda użytkowa – 70 - 55^oC,

- suszarnictwo – 55 - 40^oC,

- baseny kąpielowe, uprawy szklarniowe, hodowla, podgrzewanie jezdni
– 40 - 25^oC.

Dokładnego rozważenia wymaga istnienie na terenie Gminy Kozy otworu wiertniczego do zrzutu zasolonych wód kopalnianych, istnieje możliwość wykorzystania energii tej solanki do wykorzystania na potrzeby ogrzewania
w układzie z pompą ciepła a nawet stworzenia zakładu balneologicznego, co jest szansą dla Gminy leżącej w sąsiedztwie dużego ośrodka miejskiego jakim jest Bielsko-Biała.[16]

2.3.2 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb w danej dziedzinie uwzględniające dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej

2.3.2.1 Regulacje Prawa Wspólnotowego

1. Dyrektywa Rady 91/676/EWG w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniami wywołanymi azotanami ze źródeł rolniczych.

2. Dyrektywa Rady 86/278/EWG/ z dnia 12 czerwca 1986 r. W sprawie ochrony środowiska a szczególnie gleb, przy stosowaniu osadów ściekowych
w rolnictwie.

3. Dyrektywa Rady 91/271/EWG w sprawie utylizacji miejskich ścieków.

4. Dyrektywa Rady 88/609/EWG w sprawie ograniczenia niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania paliw.

5. Dyrektywa Rady 90/313/EWG z dnia 7 czerwca 1990 w sprawie swobodnego dostępu do informacji o środowisku.

6. Dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996 w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska.

7. Dyrektywa Rady 91/692/EWG z dnia 23 grudnia 1991 w sprawie standaryzacji i racjonalizacji raportów z wprowadzania w życie postanowień niektórych dyrektyw dotyczących środowiska.

8. Dyrektywa Rady 76/464/EWG w sprawie odprowadzania niebezpiecznych substancji do wody, oraz dyrektywy „córki” 82/176, 83/515, 84/156, 84/491, 86/280, 88/347, 90/415.

9. Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991r dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych.

10. Dyrektywa 72/306/EWG, 77/537/EWG – ustanawia normy dla maksymalnej ilości spalin z silników Diesla w pojazdach samochodowych, ciągnikach używanych w rolnictwie i leśnictwie.

11. Dyrektywa 80/779/EWG – w sprawie dopuszczalnych i zalecanych stężeń SO i cząstek zawieszonych w powietrzu.

12. Dyrektywa 82/884/EWG – ustanowienie maksymalne wartości stężeń ołowiu w powietrzu atmosferycznym.

2.3.2.2 Aktualny stan prawa polskiego w tym zakresie

Ustawy

1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska
(Dz. U. 2001.62.627 wraz z późniejszymi zmianami)

2. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 roku o ochronie gruntów rolnych i leśnych
(Dz. U. 1995.16.78 z późniejszymi zmianami)

3. Ustawa z dnia 26 marca 1982 roku o scalaniu i wymianie gruntów
(Dz. U. Z 1989r. Nr 58, poz. 349 z późniejszymi zmianami)

4. Ustawa z dnia 12 lipca 1995 roku. o ochronie roślin uprawnych (Dz. U. 1999r. Nr 58, poz. 349 z kolejnymi zmianami)

5. Ustawa z dnia 16 marca 2001 roku o rolnictwie ekologicznym (Dz.U.2001.38).

6. Ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. 1991.114.492 z późniejszymi zmianami)

7. Ustawa z dnia 20 lipca 1991 roku. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 77, poz. 335 z późniejszymi zmianami)

8. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 89, poz. 415 z późniejszymi zmianami)

9. Ustawa z dnia 28 września 1991 o lasach (Dz. U. Nr 101, poz. 444
z późniejszymi zmianami)

10. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 – Kodeks postępowania administracyjnego.

11. Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 – Prawo Prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24,
z późniejszymi zmianami)

12. Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 roku o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz. U. 2001 Nr 73 poz. 764).

13. Ustawa o nawozach i nawożeniu z dnia 26 lipca 2000 roku (Dz. U. 2000 nr 89 poz. 991).

14. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku Prawo Geologiczne i górnicze
(Dz. U. z 1994 r. nr 27, poz. 96 z kolejnymi zmianami)

15. Konstytucja Rzeczypospolitej Polski.

16. Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej w Polsce przyjęta przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej dnia 23 sierpnia 2000 roku.

17. Program Wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002-2010

Rozporządzenia

1. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. 2002 nr 165 poz. 1358 i 1359),

2. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych.(Dz. U 2002 nr 241 poz. 2093),

3. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 w sprawie wykonywania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. 2001 nr 60 poz. 615),

4. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 roku w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dz. U. 2001 Nr 60 poz. 616),

5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 25 lutego 2003 roku w sprawie stawek za udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie oraz sposobach uiszczania opłat.

6. Rozporządzenie Ministra Środowiska a dnia 23 grudnia 2002 roku w sprawie szczegółowych wymagań jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. 03.4.44.z dnia 15.01.2003)

7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. 02.241.2093 z dnia 31.12 2002)

8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 grudnia 2001 w sprawie rejestru obszarów górniczych (Dz. U. Nr. 148poz 1660)

Ochrona gruntów rolnych i leśnych w myśl ustawy polega na:

rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze,
zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych,
przywracaniu i poprawianiu wartości użytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych wskutek działalności nieleśnej, a także na zapobieganiu obniżania produktywności gruntów leśnych.
zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i leśnych oraz szkodom w produkcji rolniczej lub leśnej oraz w drzewostanach powstającym wskutek działalności nierolniczej lub nieleśnej
ograniczeniu ich przeznaczania na cele nierolnicze i nieleśne,

Polityka Ekologiczna państwa wymusza na władzach terytorialnych obowiązki wynikające również z Ustawy Prawo ochrony środowiska, dlatego w zakresie ochrony ziemi i gleb realizowane są działania zmierzające w kilku kierunkach:

- ochrona ziemi i gleb przed degradacją powodowaną działalnością człowieka,

- ochrona zasobów glebowych przed zanieczyszczeniem powodowanym działalnością antropogeniczną i naturalną,

- zapobieganie wyczerpywaniu się składników odżywczych, degradacji gleby, denudacji, zmęczeniu chemicznemu o raz zanieczyszczeniu chemicznemu gleby,

- rekultywacji gleb zanieczyszczonych i zdegradowanych,

- ochrony zasobów glebowych przed przeznaczaniem ich na cele nierolnicze.

Wytyczne Unii Europejskiej wskazują na konieczność ograniczania ilości stosowania nawozów mineralnych na korzyść zwiększenia dawek nawozów naturalnych pochodzących z gospodarstw rolnych. Ważnym jest również, aby kontrolować ilości dostarczanych ilości nawozów sztucznych oraz innych zanieczyszczeń wprowadzanych do gleby.

2.3.2.3 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Gminy w danym zakresie wraz ze stanem docelowym

Teren Gminy charakteryzuje się dobrej jakości glebami, niewielkie zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi występuje potencjalnie w bliskiej odległości od ciągów komunikacyjnych, jednak w posiadaniu rolników znajdują się gospodarstwa silnie rozdrobnione, które powinny ściśle ze sobą współpracować. Ważna jest kontynuacja obecnych metod gospodarowania, co pozwoli na zachowanie specyfiki krajobrazu wsi polskiej. Gospodarstwa muszą się rozwijać i unowocześniać. Ich właściciele powinni dbać o stosunki dobrosąsiedzkie i korzystną współpracę z innymi gospodarstwami. Także w miarę możliwości dążyć do scalania gruntów, co w konsekwencji wszystkim przyniesie zwiększenie konkurencyjności i dochodowości rolników.

Ochrona gruntów jest równoważna ochronie powierzchni ziemi, oba te pojęcia znajdują się w Polskim prawodawstwie ekologicznym. Żadna z obowiązujących lub projektowanych ustaw ekologicznych nie ujmuje w miarę całościowo zagadnień ochrony gruntów, dlatego dla prowadzenia właściwej gospodarki rolnej należałoby wyznaczyć dokładniejsze granice obszarów zanieczyszczonych i przeprowadzić ich klasyfikację na szczeblu lokalnym.

Ważnym zadaniem, które ma znaczenie zarówno dla mieszkańców, inwestorów,
a także dla rolników jest okresowe badanie zawartości metali ciężkich, zanieczyszczeń oraz odczynu pH w glebie. Biorąc pod uwagę stan degradacji gleb oraz stosunkowo małe zanieczyszczenie powietrza na terenie Gminy należałoby wykonać dokładne badania zwłaszcza wzdłuż tras komunikacyjnych uciążliwych dla środowiska i w okolicach gospodarstw rolnych, aby wykluczyć zanieczyszczenie metalami ciężkimi i środkami ochrony roślin.

Istotnym przedsięwzięciem jest zagospodarowanie terenów nieczynnego kamieniołomu na cele rekreacyjne. Planowana jest budowa ścieżek do jazdy krosowej i tarasu widokowego, planuje się również organizację zawodów wędkarskich w stawie zlokalizowanym na terenie kamieniołomu.

Kamieniołom – nieczynna Kopalnia Piaskowca „Kozy” została częściowo zrekultywowana, zostały umocnione osuwiska pełniące dziś funkcje wału ochronnego przytrzymującego pionową ścianą. Powstała również trasa dla rowerów górskich. Dalsza rekultywacja wymaga ogromnych nakładów finansowych.

Według przeprowadzonych badań geofizycznych i wierceń na terenie Gminy Kozy wynika, że występują tu źródła wód geotermalnych w ilości nadającej się do wykorzystania gospodarczego. Wody te posiadają temperatury do 80^oC w zbiornikach najniżej położonych. Dlatego szansą dla rozwoju Gminy jest wykorzystanie tych źródeł na cele ogrzewania w sezonie zimowym oraz ogrzewania wody w ciągu całego roku. W tym celu zasadne jest wiercenie nowego otworu lub możliwe jest wykorzystanie istniejącego otworu powstałego na cele wtłaczania dołowych wód słonych. Według opracowania pt.: „Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii na terenie Powiatu Bielskiego” wykonanego przez Beskidzką Agencję Poszanowania Energii istnieje również możliwość wykorzystania energii solanki na potrzeby ogrzewania w układnie z pompą ciepła, co stwarza również szansę utworzenia zakładu balneologicznego.

Działki na których zlokalizowane są źródła geotermalne są własnością Powiatu Bielskiego, dlatego Starostwo jest zobowiązane do realizacji inwestycji. Taka inwestycja wiąże się z ogromnymi kosztami, o które będzie się starać Starostwo Powiatowe w Bielsku-Białej.

W Gminie Kozy na terenach gdzie występują gleby klasy V niedające zadowalających plonów, lub tam gdzie uprawa jest niewskazana, można rozpocząć uprawę roślin energetycznych, takich jak wierzba wiciowa czy malwa pensylwańska.

Zadaniami do zrealizowania w najbliższych dwóch latach jest między innymi stworzenie map bonitacyjnych gleb, co pomogłoby rolnikom w ustalaniu dawek nawozowych oraz ilości wapnowania, a także właściwego układania płodozmianów
i stosowania nawozów mineralnych w dawkach dostosowanych do jakości
i właściwości gleb. Przez to producenci żywności korzystaliby racjonalnie z zasobów przyrody i dóbr natury.

W czasie szkolenia ważna jest również promocja rolnictwa ekologicznego na terenie Gminy Kozy i zachęcenie rolników do zakładania gospodarstw zajmujących się produkcją zdrowej atestowanej żywności.

Gospodarstwa ekologiczne zakłada się w środowisku, które pozwala maksymalnie ograniczyć zanieczyszczenia, których źródłem jest przemysł lub drogi szybkiego ruchu. Troska o środowisko wyraża się przez utrzymywanie bogactwa roślinności miedz, łąk i pastwisk, zakładanie i pielęgnacja zadrzewień śródpolnych, ochronę strumieni i oczek wodnych, ograniczenie skażeń gleby i wody.

Na terenie Gminy Kozy istnieją warunki do zakładania gospodarstw ekologicznych:

· są około 254 gospodarstwa indywidualne, zajmujące się produkcją rolniczą, są to gospodarstwa małe o średniej wielkości 3,7 ha

na terenie Gminy Kozy największy udział mają gleby klas bonitacyjnych III
i IV.
gleby w tym rejonie należą do górskich kompleksów rolniczej przydatności, (górski pszenny, zbożowo górski, zbożowo pastewny górski, owsiano pastewny górski),

„Ekologiczne gospodarowanie” w początkowym okresie wiąże się jednak z kosztami w postaci obniżenia wydajności z hektara oraz zmniejszenia plonów nawet o 30%. Jednak zarówno w czasie przekształcenia i po zakończeniu tego procesu rolnicy mogą liczyć na dofinansowania, których wartość zależy od rodzaju upraw i wielkości gospodarstwa. W gospodarstwie ekologicznym powinna być zachowana równowaga produkcji roślinnej i zwierzęcej, tak, aby osiągnąć równowagę paszowo – nawozową. Dopuszczalne nawozy to kompost, obornik, gnojówka, mielone skały i nawozy zielone. Gospodarstwa ekologiczne zakłada się w środowisku, które pozwala maksymalnie ograniczyć zanieczyszczenia pochodzące z fabryk i dróg szybkiego ruchu.

Wraz z rozwojem rolnictwa ekologicznego, które jest jednym z zadań w zakresie ochrony ziemi i gleb w Gminie, rolnicy powinni pomyśleć nad ofertą turystyczną, która w połączeniu z gospodarstwem w okresie letnim pełni funkcje edukacyjne
i co jest ostatnio bardzo modne daje szansę wypoczynku na łonie natury i obcowania z przyrodą korzystając z darów czystej, polskiej wsi.

Rolnicy powinni poznać Zasady Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych, opracowanego i przyjętego w 2001 roku, czyli programu działań, który zawiera cykl działań w formie szkoleń i działań edukacyjnych dla rolników i producentów żywności obejmujących również praktyki.

Ważnym zadaniem w zakresie ochrony ziemi i gleb jest również zintegrowanie produkcji rolniczej, wprowadzenie obowiązku atestacji sprzętu ochrony roślin oraz coroczna kontrola stosowanych nawozów i środków ochrony roślin. Realizacja tych zadań przyczyni się do ograniczenia zanieczyszczenia i niepotrzebnej degradacji środowiska glebowego w Gminie Kozy, co zapewni zrównoważenie rozwoju rolnictwa.

2.3.3 Cele i kierunki działań

Cele zapisane w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Kozy dotyczące ochrony ziemi i gleb jest zgodny ze Strategią Rozwoju Województwa Śląskiego.

W „Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego” zapisano:

Priorytet rozwoju województwa śląskiego F:

Poprawa jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwiększenie atrakcyjności terenu

Cel strategiczny C8: Kształtowanie ośrodków wiejskich

Kierunki działań:

- FC8K3: rozwijanie rynku usług na terenach wiejskich,

- FC8K4: promowanie różnorodności produkcji na terenach wiejskich,

Cel strategiczny C4: Rewitalizacja terenów poprzemysłowych oraz pogórniczych

Kierunki działań:

- FC4K2: rekultywacja terenów zdegradowanych

W programie Ochrony Środowiska dla Województwa Śląskiego” podano:

Priorytet: Gleby użytkowane rolniczo (GL)

Cel krótkoterminowy do roku 2004:

- GL. 1. Kontrola poziomu zanieczyszczenia gleb

- GL.2. Zapobieganie zanieczyszczeniom gleb zwłaszcza środkami ochrony roślin i metalami ciężkimi

Kierunki działań:

- GL.1.1. Inwentaryzacja stopnia zanieczyszczenia gleb w obrębie funkcjonujących aktualnie i w przeszłości uciążliwych dla środowiska zakładów przemysłowych oraz wokół składowisk odpadów przemysłowych czynnych i wyłączonych z użytkowania

- GL. 2.1. Zaktualizowanie i poszerzenie tematyki map glebowo rolniczych, co będzie podstawą do wapnowania i nawożenia gleb, walki z erozją

- GL.2.2. Upowszechnianie zasad Dobrej praktyki rolniczej i rolnictwa ekologicznego.

2.3.4 Priorytety ekologiczne

Nadrzędnym celem Gminy Kozy jest:

„Podbeskidzka wieś, rozwinięta gospodarczo, pomnażająca rezultaty dotychczasowej działalności atrakcyjna dla użytkowników i mieszkańców świadomie chroniących wartości środowiska przyrodniczego i kulturowego dla zachowania odrębności i tożsamości lokalnej.”

Podstawowymi zadaniami Gminy Kozy z zakresu ochrony terenu są:

Cel strategiczny: Ochrona wartości środowiska przyrodniczego i kulturowego.

Zadanie1: Zachowanie potencjału produkcyjnego kompleksów gleb o najwyższej przydatności rolniczej.

Zadanie2: Optymalną lokalizacja różnych form zagospodarowania terenu Gminy, dostosowanych do lokalnych warunków środowiska, takich jak:

rozwoju funkcji rolnictwa ekologicznego i agroturystyki,
rozwoju funkcji przetwórstwa rolno – ogrodniczego

2.3.4.1 Cele krótkoterminowe – do roku 2006

Cele krótkoterminowe w zakresie ochrony ziemi i gleb obejmują działania
o nieskomplikowanym charakterze, które mogą być zrealizowane do końca 2006 roku:

- przeprowadzenie badań gleb na zawartość metali ciężkich i odczyn pH w celu stworzenia map zanieczyszczeń glebowych,

- atestacja sprzętu ochrony roślin,

- zorganizowanie cyklu szkoleń dla rolników obejmujących Zasady Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych połączonych z zajęciami praktycznymi,

- Promocja rolnictwa ekologicznego i agroturystyki

2.3.4.2 Cele długoterminowe – do roku 2015

Cele długoterminowe w zakresie ochrony ziemi i gleb na terenie Gminy Kozy stanowią pochodną zadań krótkoterminowych:

- stworzenie map glebowych,

- wykorzystanie zasobów wód geotermalnych,

- stworzenie plantacji roślin dynamicznych,

- zagospodarowanie i rekultywacje terenu kamieniołomu ,

- upowszechnianie zasad Dobrych Praktyk Rolniczych,

2.3.5 Mechanizmy prawno – ekonomiczne

Zagadnienia związane z ochroną ziemi i gleb jak każda dziedzina związana z ochrona środowiska podlega własnym normom prawnym, które są opisane w obowiązujących ustawach i rozporządzeniach.

Wszystkie działy gospodarki środowiskowej podlegają i musza być zgodne
z uchwaloną przez Sejm II Polityką Ekologiczną. Jednocześnie niniejszy Program Ochrony Środowiska musi być zgodny z Ustawą Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku.

Opracowany przy współpracy z Zarządem Gminy i uchwalony przez Radę Gminy Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kozy musi być spójny z Programem wyższego szczebla, czyli w tym wypadku z Powiatowym Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Bielskiego.

Realizowane w ramach II Polityki ekologicznej Państwa działania w zakresie ochrony gleb zmierzają w dwóch kierunkach:

- ochrony zasobów gleb nadających się do wykorzystania rolniczego i leśnego przed ich przeznaczeniem na inne cele, ochrony przed ich degradacją
i zanieczyszczeniem powodowanym oddziaływaniem czynników antropogenicznych i naturalnych,

- rekultywacji gleb zdegradowanych

Ustawa (z 1995 roku z późniejszymi zmianami) o ochronie gruntów rolnych i leśnych nakłada na władze Gminy obowiązek ochrony gruntów atrakcyjnych rolniczo przed wyłączeniem ich z użytków rolnych. Dlatego tereny rolnicze, które są położone na żyznych i urodzajnych glebach nie podlegają wyłączeniu z terenów zaklasyfikowanych jako grunty rolne na tereny pod inwestycje lub zabudowę mieszkaniową.

Równie ważnym zadaniem do zrealizowania w zakresie ochrony ziemi i gleb jest okresowa kontrola zanieczyszczenia oraz kwasowości gleb, co jest opisane w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów jakości gleby i jakości ziemi.

Kolejnym zadaniem do realizacji w zakresie ochrony powierzchni ziemi jest racjonalizacja nawożenia mineralnego w gospodarstwach rolniczych. Dane dotyczące dopuszczonych do stosowania nawozów oraz zasady ich stosowania określone zostały w ustawie o nawozach i nawożeniu z dnia 26 lipca 2000 roku. Szczegółowe zasady stosowania dopuszczalnych ilości nawozów azotowych również zostały określone w dyrektywie Unii Europejskiej o dopuszczalnej ilości azotanów w glebie pochodzenia rolniczego oraz w dyrektywie o zastosowaniu osadów ściekowych w rolnictwie.

Grunty odłogowane, długo nie użytkowane rolniczo lub silnie zanieczyszczone metalami ciężkimi według Ustawy z 8 czerwca 2001 roku o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia należy rekultywować poprzez nasadzenia i zalesienia.

Innym zadaniem, które należy realizować na terenie Gminy Kozy jest ochrona gruntów przed erozją, na którą gleby występujące na terenie Gminy są znacznie narażone, reguluje to Ustawa z dnia 3 lutego 1995 roku o ochronie gruntów rolnych i leśnych z późniejszymi zmianami (Dz. U. 1995.16.78).

Zadanie ochrony gruntów przed erozją realizowanie jest również poprzez uprawę roślin energetycznych, które głęboko się korzeniąc ograniczają ten proces. Działania takie reguluje przyjęta przez Sejm Rzeczpospolitej w dniu 23 sierpnia 2000 roku rzędowa „Strategia rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce”.

Ustawa o rolnictwie ekologicznym z dnia 16 marca 2001 roku opisuje obowiązki
i prawa wynikające z produkcji ekologicznej żywności, która jest możliwa na terenie Gminy Kozy. Opisane obowiązki muszą być spełnione przez rolników zanim przystąpią do fazy produkcji właściwej. Ustawa precyzuje również istotę produkcji żywności ekologicznej zakładanie i prowadzenie gospodarstwa ekologicznego, co zapisane jest w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Kozy jako jedno z zadań do realizacji.

2.3.6 Matryca logiczna

*Cele* *Rezultaty*	*Logika interwencji*	*Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć*	*Źródła i sposoby weryfikacji*	*Założenia*
1	2	3	4	5
Cele nadrzędne	Poprawa jakości środowiska pod względem ochrony ziemi i gleb w tym zwiększenie atrakcyjności Gminy	Ograniczenie zanieczyszczenia gleby Zmniejszenie powierzchni terenów zanieczyszczonych i zdegradowanych	· Dane ze: Stacji Chemiczno-Rolniczej w Gliwicach · Urzędu Gminy Kozy
Cele szczegółowe Programu Ochrony Środowiska	Atestacja sprzętu ochrony roślin, Stworzenie map glebowych Wykorzystanie złóż wód geotermalnych Promocja rolnictwa ekologicznego i agroturystyki Przeprowadzenie badań gleb na zawartość metali ciężkich i odczyn pH, Stworzenie plantacji roślin dynamicznych, Zagospodarowanie i rekultywacje terenu kamieniołomu,	Zwiększenie powierzchni upraw dynamicznych wprowadzenie do produkcji upraw energetycznych Ograniczenie zużycia nieekologicznych paliw i rozwój turystyki na terenie Gminy Zmniejszenie erozji gleb Dostosowanie dawek nawozowych do specyfiki i rodzaju gleb Wykształcona i zdolna do efektywnej ochrony środowiska młodzież Ograniczanie zanieczyszczeń gleby	Dane z: · Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, · Dane ze Starostwa Powiatowego · Urzędu Gminy Kozy · Urzędu Skarbowego	Pozyskanie inwestorów, Pozyskanie odpowiednich środków finansowych
Oczekiwane rezultaty	Zwiększenie atrakcyjności Gminy, Stworzenie Gminy przyjaznej środowisku zarówno pod względem ziemi, powietrza i wody	Ograniczenie zanieczyszczeń w glebie, a przez to stworzenie lepszych warunków do produkcji żywności. Poprzez zastosowanie ekologicznych paliw uprawianych na polach zmniejszy się zanieczyszczenie powietrza	Pomiary zanieczyszczenia gleb Obserwacje roślin Roczne zestawienie ilości turystów odwiedzających Gminę.	Ogólna poprawa stanu jakości środowiska na terenie Gminy

2.3.7 Harmonogram realizacji Programu

*L.P.*	*Nazwa zadania*	*Termin rozpoczęcia planowany*	*Termin zakończenia planowany*	*Jednostka odpowiedzialna*	*Planowane efekty ekologiczne*	*Planowane koszty ogółem* *[PLN] tys.*	UE *[PLN]*	*NFOŚ* *[PLN]*	*WFOŚ* *[PLN]*	*środki własne*	*Uwagi*
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
ZADANIA WŁASNE GMINY
1.	Zlecenie badań gleb na zawartość metali ciężkich i odczyn pH w celu stworzenia map zanieczyszczeń glebowych,	2003	2006	Urząd Gminy Kozy	Właściwe dawki środków ochrony roślin niepowodujące szkód dla zdrowia zwierząt i ludzi	100	x		x	x	Starostwo Powiatowe w Bielsku, ODR, PPP
2.	Zorganizowanie cyklu szkoleń dla rolników obejmujących Zasady Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych połączonych z zajęciami praktycznymi,	2003	2006	Urząd Gminy Kozy,	Zmniejszenie powierzchni ziemi zagrożonej erozją i osiadaniem terenu	60			x	x	WFOŚiGW
3.	Promocja rolnictwa ekologicznego i agroturystyki	2003	2010	Urząd Gminy Kozy	Wytwarzanie żywności czystej ekologicznie	50			x	x	Starostwo Powiatowe w Bielsku, WFOŚiGW
4.	Stworzenie plantacji roślin dynamicznych,	2003	2015	Urząd Gminy Kozy, właściciele gospodarstw rolnych	Ograniczenie erozji, promocja ekologicznych paliw	100			x	x	Starostwo Powiatowe w Bielsku, WFOŚiGW ODR,
SUMA						310
ZADANIA KOORDYNOWANE GMINY
1.	Atestacja sprzętu ochrony roślin	2003	2006	Właściciele gospodarstw	Właściwa uprawa i nawożenie dostosowanie do potrzeb gleb	50				x	Starostwo Powiatowe w Bielsku, PPP
2.	Upowszechnianie zasad Dobrych Praktyk Rolniczych	2004	2015	Właściciele gospodarstw rolnych	Zachowanie specyfiki wsi Polskiej	60				x	Starostwo Powiatowe w Bielsku,
3.	Zagospodarowanie i rekultywacje terenu kamieniołomu, na cele rekreacyjne	2004	2015	Starostwo Powiatowe w Bielsku-Białej	Ograniczenie szkód powodowanych przez wcześniejszą eksploatację surowców mineralnych	1000	x		x	x	Śląska Izba Rolnicza, PPP
4.	Wykorzystanie zasobów wód geotermalnych na cele ogrzewania budynków i wody użytkowej, w dalszych etapach na cele rekreacyjne	2007	2015	Starostwo Powiatowe w Bielsku-Białej	Zmniejszenie zużycia nieekologiczych paliw i uatrakcyjnienie turystyczne Gminy	12000	x	x	x	x	Wojewoda Śląski, inwestorzy prywatni
RAZEM						13110

* Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji Gminy

2.3.8 Wnioski

Działania zmierzające do ograniczenia zanieczyszczenia ziemi i gleb należy prowadzić w następujących kierunkach:

dla prowadzenia upraw i zabiegów agrotechnicznych zgodnie z wymaganiami glebowymi danego gospodarstwa niezbędne jest wykonania analiz gleb
i stworzenie map glebowo rolniczych dla całego obszaru Gminy Kozy,
jako działanie wspomagające mapy glebowo rolnicze należy informować, dokształcać i szkolić producentów rolnych i hodowców o możliwościach
i szansach rozwoju przedsiębiorstwa rolnego w obecnie jak i w warunkach gospodarki rynkowej Unii Europejskiej,
w zakresie ochrony gleb przed erozją Urząd Gminy powinien zadbać
o zadrzewienia, zakrzaczenia i zalesienia na terenach, które są najbardziej narażone na te procesy,
dla zagospodarowanie terenów leżących na terenie kamieniołomu istotnym jest aby przystosować teren do rekreacji i wypoczynku, co zostało już zapoczątkowane poprzez ścieżkę dla rowerów górskich oraz zarybiony zbiornik wody, gdzie planuje się organizowanie zawodów wędkarskich,
występujące na terenie Gminy Kozy złoża naturalnych gorących wód można wykorzystać na cele zarówno ogrzewania budynków i mieszkań oraz wody użytkowej jak i turystyczne i rekreacyjne, w tym celu możliwe jest wykorzystanie otworu którym wtłaczane są wody dołowe z KWK „Silesia”, lub wiercenie nowych otworów co wiąże się z dodatkowymi kosztami
dodatkowym działaniem zapobiegającym procesom erozji, ale również pomagającym chronić środowiska naturalne poprzez zwiększenie użycia ekologicznych paliw są działania, które będą realizowane w gospodarstwach rolników bez wsparcia finansowego Gminy, są to plantacje roślin energetycznych,
na wyznaczonych terenach nie powinno się dopuszczać do lokalizacji działalności uciążliwych oraz nie pozwalać na przekwalifikowania dobrych kompleksów rolniczych na działalność nierolniczą,
lekcje w szkołach dla dzieci i młodzieży spowodują, że rosnące społeczeństwo będzie może większą wagę przywiązywać do otaczającego nas środowiska
i zwracać uwagę na jego degradację,
okresowa kontrola odczynu pH oraz zawartości metali ciężkich skłoni do zastanowienia się nad możliwościami ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko, dostosowaniem upraw do składu chemicznego gleby
wprowadzanie w życie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych w formie spotkań informacyjnych, seminariów i szkoleń będzie kontynuacją działań rozpoczętych we wcześniejszych latach poprzez stworzeni map glebowo rolniczych oraz akcję informacyjną dla rolników i producentów rolnych,

2.4 Ochrona powietrza

Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości,
w szczególności przez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane.

Czynnikiem w znacznym stopniu oddziaływującym na poziom życia jest stan czystości powietrza. W ochronie powietrza przed zanieczyszczeniem występują dwa główne problemy o różnym stopniu trudności i różnych barierach utrudniających lub ograniczających ich rozwiązywanie.

Pierwszym jest zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza substancjami pyłowymi, powstającymi w wyniku spalania paliw i stosowania różnych technologii przemysłowych. Drugi problem to zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza substancjami gazowymi.

Zanieczyszczenia to substancje, które ze względu na swoje właściwości zmieniają średni skład atmosfery. Substancje te są usuwane z atmosfery poprzez procesy fizyczne lub dzięki procesom biologicznym albo poprzez reakcje chemiczne,
w których powstają inne związki będące często również zanieczyszczeniami tzw. zanieczyszczenia wtórne.

Do najważniejszych niekorzystnych zjawisk wymuszających działania w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem zalicza się:

· emisję zorganizowaną pochodząca ze źródeł punktowych i powierzchniowych (przemysł, usługi, lokalne kotłownie, z ogrzewania budynków mieszkalnych),

· emisję niezorganizowaną tj. emisję zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza bez pośrednictwa przeznaczonych do tego celu środków technicznych np. spawanie czy lakierowanie wykonywane poza obrębem warsztatu czy spalanie na powierzchni ziemi jak wypalanie traw, itp.,

· emisję niezorganizowaną ze źródeł liniowych i powierzchniowych (drogi, parkingi).

2.4.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu

Gmina Kozy położona jest we wschodniej części powiatu Bielskiego. Położona
u podnóża Beskidu Małego, obejmuje powierzchnię 27 km² i liczy około 10,5 tys. mieszkańców.

Administracyjnie Gmina graniczy od północy z Pisarzowicami, od wschodu
z Kętami i Bujakowem, od południa z Międzybrodziem Bialskim i Wilkowicami,
a od zachodu z dzielnicami Bielska-Białej Hałcnowem, Lipnikiem i Straconką.

Przez Gminę przebiega droga krajowa nr 52, która stanowi o połączeniu Kóz
z Bielskiem-Białą (10 km), Cieszynem (40 km), Krakowem (60 km).

W gminie Kozy na około 10,5 tyś mieszkańców (2.200 domów mieszkalnych) zarejestrowanych jest 1.200 małych i średnich podmiotów gospodarczych Wśród nich przeważają firmy handlowe i budowlane, branży spożywczej i naprawcze.

Podstawowym źródłem zanieczyszczeń powietrza jest emisja substancji toksycznych pochodzących z procesów spalania paliw stałych, ciekłych
i gazowych w celach energetycznych i technologicznych.

Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń powietrza w procesach przemysłowych są procesy spalania paliw dla potrzeb technologicznych oraz grzewczych. Przyczynami tego są przede wszystkim przestarzałe urządzenia wytwórcze, nisko sprawne instalacje ochrony środowiska, jak też spalanie niskiej jakości paliw.

Praktycznie wszystkie składniki spalin, z wyjątkiem pary wodnej są zanieczyszczeniami powietrza. Część z nich należy do składników mniej toksycznych, choć wywołujących dalekosiężne skutki klimatyczne, ale pozostała większość to bardzo szkodliwe związki bezpośrednio zagrażające człowiekowi, zwierzętom i roślinności.

Podstawową masę zanieczyszczeń odprowadzanych do atmosfery stanowi dwutlenek węgla. Jednak najbardziej uciążliwe składniki spalin to przede wszystkim dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pył. W mniejszych ilościach emitowane są również chlorowodór, różnego rodzaju węglowodory aromatyczne
i alifatyczne oraz związki węgla elementarnego w postaci sadzy. Wraz z pyłem emitowane są również metale ciężkie, pierwiastki promieniotwórcze
i benzo(a)piren, który uznawany jest za jedną z bardziej znaczących substancji kancerogennych, co przy występujących stężenia stwarza istotne ryzyko zdrowotne dla mieszkańców. Przy spalaniu odpadów z produkcji tworzyw sztucznych opartych na polichlorku winylu do atmosfery mogą dostawać się substancje chlorowcopochodne, a wśród nich dioksyny i furany.

Oprócz szkodliwego oddziaływania na środowisko naturalne i zdrowie ludzi, emisje zanieczyszczeń do powietrza powodują straty gospodarcze. Stopień oddziaływania na środowisko zależy od wielu czynników oraz od odporności organizmów na zanieczyszczenia. Również nie do pominięcia są czynniki klimatyczne takie jak: temperatura, nasłonecznienie, wilgotność powietrza czy prędkość wiatru. Żadne z zanieczyszczeń nie występuje pojedynczo, w formie wyizolowanej i rzadko, które nie podlega w powietrzu dalszym przemianom. Poza tym w działaniu zanieczyszczeń na organizmy żywe obserwuje się występowanie zjawiska synergizmu, tj. działania skojarzonego, wywołującego efekt większy, niżby to wynikało z sumy efektów poszczególnych składników.

Do obiektów produkcyjnych, z których emitowane są substancje do powietrza
z procesów grzewczych i technologicznych na terenie Gminy Kozy należy zaliczyć:

· KLINGSPOR Sp. z o.o.,

· Zakład Przetwórstwa Mięsnego „PRESTO”,

· Uszczelnienia Mechaniczne Sp. z o.o. „ANGA”,

· MPUH „AUTOKOZA” Jacek korczyk,

· „ASO AUTO-ALEX” Fiat,

· ANGA Servis.

Ze źródeł emisji poza przemysłowych coraz istotniejszą rolę odgrywają źródła emisji niskiej związanej z eksploatacją w okresie zimowym niskosprawnych palenisk węglowych z kotłowni wbudowanych w domach mieszkalnych.

Paliwa stałe są i jeszcze przez długi okres czasu będą podstawowym nośnikiem energii, wobec czego szczególną uwagę należy zwrócić na zagadnienia ograniczenia emisji zanieczyszczeń w procesie ich spalania, a więc na kierunki modernizacji samych źródeł ciepła, substytucję paliw, wprowadzenie nowych technik i technologii spalania, a także sprawdzone metody oczyszczania spalin.

Należy zwrócić uwagę na możliwość wykorzystania czystych źródeł energii oraz źródeł odnawialnych.

Na terenie Gminy Kozy istnieją odwierty do maksymalnej głębokości 1500m. Stopień rozpoznania budowy geologicznej do głębokości 3000m pozwala z dużym prawdopodobieństwem prognozować występowanie wód geotermalnych. W profilu wiertniczym występują, bowiem utwory będące zbiornikami wód geotermalnych
o szacunkowej objętości około 2,68km³. Wody te posiadają temperatury do 80°C
w najniżej położonych zbiornikach. Wody geotermalne stanowią odnawialne źródło energii. Warunkiem przydatności wód geotermalnych jest odpowiednia temperatura i ich mineralizacja. Ilość energii cieplnej możliwej do uzyskania ze złoża geotermalnego zależna jest od temperatury w złożu i od przepuszczalności skał zbiornikowych. Potencjalnym zastosowaniem energii gotermicznej przy przewidywanym potencjale znajdującym się w podłożu Gminy jest wykorzystanie jej do celów grzewczych za pośrednictwem stworzonych sieci lokalnych. Parametry temperaturowe wód geotermalnych ze zbiorników znajdujących się na głębokości około 2000m mogą zapewnić wystarczającą ilość energii cieplnej do ogrzania znacznych obszarów Gminy w okresie grzewczym przy temperaturach zewnętrznych powyżej 3°C. Rozważając możliwość wykorzystania energii geotermicznej w systemach ciepłowniczych nie można pominąć kroczącej zmiany cen nośników energii oraz efektów ekologicznych. Należy jednak zaznaczyć, że koszt wykonania głębokiego odwiertu, osiągającego złoża wysokotemperaturowe może wynosić od kilku do kilkunastu milionów złotych.

Do źródeł energetycznych o charakterze odnawialnym należy biomasa roślinna. Źródłem biomasy wykorzystywanej dla celów energetycznych mogą być odpady tartaczne oraz drewno odpadowe z wyrębu i czyszczenia lasów, słoma czy malwa amerykańska. Perspektywicznie dodatkowym źródłem biomasy mogą być uprawy energetyczne prowadzone na nieużytkach i terenach niezagospodarowanych, wilgotnych czy zalewowych.

Racjonalizacja wytwarzania i użytkowania ciepła jest najprostszą
i najefektywniejszą metodą ochrony środowiska w wyniku bezpośredniego ograniczenia zużycia paliwa.

Teren Gminy Kozy jest w większości zgazyfikowany, lecz tylko część
z gospodarstw domowych z przyczyn ekonomicznych korzysta z gazu do celów grzewczych. Pozostałe budynki korzystają z domowych kotłowni węglowych opalanych najczęściej niskogatunkowym węglem. Zanieczyszczenia emitowane są emitorami o wysokości około 10m, co powoduje rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń po najbliższej okolicy.

Drugim źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza jest wykorzystanie paliw płynnych do napędzania silników spalinowych w pojazdach samochodowych, maszynach rolniczych, budowlanych, w kolejnictwie gdzie podczas spalania paliw emitowanych jest wiele zanieczyszczeń. Istotnym elementem emisji w tym zakresie jest emisja powstająca w obrocie tymi paliwami występująca głównie
w czasie tankowania oraz przeładunku. Na skutek czynności eksploatacyjnych do atmosfery emitowane są węglowodory. Na terenie Gminy Kozy istnieją dwie stacje benzynowe. Jedna to nowoczesna stacja paliw JET CONCO POLAND Sp. z o.o.
z pełnym systemem redukcji zanieczyszczeń (system „wahadła gazowego”). Druga to stara stacja paliw bez jakiejkolwiek redukcji zanieczyszczeń, należąca do PKN ORLEN, dana w dzierżawę MPUH „AUTOKOZA” Jacek korczyk. Obie stacje paliw położone są przy drodze nr 52. Problem emisji węglowodorów związany
z obrotem paliwami na stacji paliw PKN ORLEN, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 20.12.2002r. zmieniającym Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi dalekosiężne do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie, winien być rozwiązany (pełna hermetyzacja przeładunku paliw i ich obrót) do 31.12.2005r.

Emisja substancji ze źródeł powierzchniowych to np. emisja z terenu parkingów czy emisja gazu z wysypisk.

Źródłami zanieczyszczenia powietrza w trakcie eksploatacji wysypisk są procesy emisji biogazu ze składowiska. Na terenie Gminy Kozy brak jest składowiska odpadów, z którego emisja surowego gazu składowiskowego stanowiłaby dodatkowe źródło zanieczyszczenia powietrza.

Zanieczyszczenie powietrza na terenie Gminy Kozy spowodowane jest głównie przez następujące czynniki:

Æ emisję zorganizowaną pochodząca ze źródeł punktowych (jak emitory technologiczne i grzewcze zakładów jak i emitory palenisk domowych),

Æ emisję ze źródeł liniowych (jak ciągi komunikacyjne – drogi, linia kolejowa),

Æ emisję niezorganizowaną (jak wypalanie traw),

Æ emisję transgraniczną (tj. spoza terenu Gminy, głównie z Bielska-Białej).

Gmina Jaworze położona jest na terenach bardzo korzystnych pod względem klimatycznym. Mezoklimat stoków i grzbietów na wysokościach od 40÷80m do 200÷300m nad dnami dolin (odpowiednik tzw. „ciepłej strefy na stoku”) o wyższych o 2÷3 °C średnich minimalnych temperaturach roku i dłuższym o około dwa miesiące okresie bezprzymrozkowym w stosunku do den dolin, pozostających najczęściej poza zasięgiem mgieł radiacyjnych o łagodnych dobowych wahaniach temperatury i wilgotności powietrza, dobrej lub bardzo dobrej naturalnej wentylacji i dobrych lub bardzo dobrych warunkach areosanitarnych.

Na terenie Gminy Kozy brak jest stacji badań zanieczyszczeń atmosfery.
W związku z tym Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach Delegatura w Bielsku-Białej podaje, iż średnie średnioroczne stężenia wybranych zanieczyszczeń (dane za 2002r.) określa na podstawie pomiarów wykonanych
w najbliższej stacji monitoringowej zlokalizowanej na terenie Bielska-Białej. Wynoszą one:

· dwutlenek azotu – stężenie średnioroczne 7,9mg/m³ (dopuszczalne 40mg/m³),

· dwutlenek siarki – stężenie średnioroczne 3,7mg/m³ (dopuszczalne 30mg/m³),

· pył zawieszony – stężenie średnioroczne 27,9mg/m³ (dopuszczalne 40mg/m³),

2.4.2 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb

Podejmowane działania stwarzające warunki umożliwiające realizację zadań
w zakresie ochrony powietrza na terenie Gminy Kozy powinny być realizowane poprzez:

1. Podnoszenie społecznej świadomości proekologicznej w zakresie ochrony powietrza.

2. Zorganizowanie poprzez środowiskowe organizacje społeczne spotkań
o tematyce proekologicznej z przedstawieniem szkodliwego oddziaływania zanieczyszczeń pyłowych i gazowych dla zdrowia i kosztów społeczno-ekonomicznych spowodowanych zanieczyszczeniem atmosfery.

3. Oddziaływania na lokalne społeczności poprzez zainicjowanie wdrożenia kilku lekcji rocznie w każdej klasie w podległych szkołach, omawiających skutki
i wpływ na środowisko i zdrowie ludzkie produktów niskiej emisji, w tym wypalania traw.

4. Likwidację niskiej emisji obszarowej poprzez wprowadzenie odpowiednich kotłów ekologicznych np. węglowych posiadających atest, czy opalanych drewnem.

5. Finansowe wsparcie właścicieli posesji użytkujących paliwa ekologiczne, takie jak: olej opałowy, koks, drewno, poprzez zwolnienie ich z części lub całości podatku od nieruchomości.

6. Zorganizowanie punktu informacji, gdzie zainteresowani mogliby uzyskać informacje, jakie należy spełnić warunki, aby uzyskać dofinansowanie lub kredyt na preferencyjnych warunkach np. z Banku Ochrony Środowiska SA lub Banku Gospodarstwa Krajowego - na termorenowację budynków
i modernizację kotłowni i palenisk domowych.

7. Określenie terenów dla lokalizacji obiektów mogących niekorzystnie wpływać na stan powietrza.

8. Ograniczenie emisji ze środków transportu poprzez modernizację dróg, na terenie Gminy.

2.4.2.1 Regulacje prawa wspólnotowego

Przyjęcie Polski do Unii Europejskiej spowoduje konieczność dostosowania krajowych systemów prawa do obowiązującego prawa UE we wszystkich dziedzinach. W zakresie jakości powietrza w UE obowiązują:

„Dyrektywa ramowa w sprawie jakości powietrza D 96/62/WE”. Dyrektywa ta ma na celu określenie głównych zasad wspólnej strategii. Strategia ta:

· definiuje i wytycza cele jakości powietrza dla obszaru UE w celu uniknięcia, zapobieżenia lub ograniczenia szkodliwych skutków dla zdrowia ludzi
i środowiska,

· dokonuje oceny jakości powietrza w państwach członkowskich na podstawie wspólnych przyjętych metod i kryteriów,

· przewiduje opracowanie odpowiednich materiałów informacyjnych
i zapewnienie dostępu do nich obywatelom,

· zakłada utrzymanie jakości powietrza, jeżeli jest ona dobra i poprawienie jej
w innych przypadkach.

Obowiązujące normy jakości powietrza, będą zastępowane przez dyrektywy „córki” na podstawie dyrektywy masowej:

Dyrektywa 70/220/EWG i 94/12/WE – ustanawia wymogi techniczne
i dopuszczalne wartości dla CO i nie spalonych emisji węglowodorów z silników pojazdów samochodowych.

Dyrektywa 72/306/EWG, 77/537/EWG – ustanawia normy dla maksymalnej ilości spalin z silników diesla w pojazdach samochodowych, ciągnikach używanych
w rolnictwie i leśnictwie.

Dyrektywa 80/779/EWG – w sprawie dopuszczalnych i zalecanych stężeń SO
i cząstek zawieszonych w powietrzu.

Dyrektywa 82/884/EWG – ustanowienie maksymalne wartości stężeń ołowiu
w powietrzu atmosferycznym.

Dyrektywa 85/203/EWG – ustanawia obowiązujące dopuszczalne wartości tlenku azotu.

Dyrektywa 88/77/EWG – ustanawia wymogi techniczne i dopuszczalne CO, węglowodorów, NOx dla samochodów ciężarowych.

Dyrektywa 85/210/EWG – w sprawie zawartości ołowiu w benzynie.

Dyrektywa 92/72/EWG – ustanawia wartości progowe ozonu.

Dyrektywa 93/12/EWG – w sprawie zawartości siarki w paliwach płynnych.

Dyrektywa 94/63/WE – ma na celu ograniczenie emisji lotnych związków organicznych (VOC) pochodzących z magazynowania i dystrybucji benzyny.

Dostosowywanie się do prawa UE spowoduje konieczność zmniejszenia emisji szkodliwych substancji do powietrza. Związane jest to z wieloma inwestycjami
i modernizacjami istniejących źródeł ciepła oraz dociepleniem budynków. Działania takie spowodują zmniejszenie zużycia energii centralnego ogrzewania
w konsekwencji obniży ilość odprowadzanych zanieczyszczeń do powietrza.

2.4.2.2 Aktualny stan prawa polskiego w zakresie ochrony powietrza

Ustawa Prawo ochrony środowiska wprowadza ogólne zasady ochrony powietrza polegające na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości oraz obowiązki organów administracji w sprawie utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach, zaś rozporządzenia jako akty wykonawcze wprowadzają szczegółowe zasady.

Ochrona środowiska w zakresie ochrony powietrza realizowana jest w oparciu
o następujące przepisy prawne:

· Ustawa z dnia 27.07.2001r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 100 z dnia 27.06.2001r. poz.1085 wraz z późniejszymi zmianami);

· Ustawa z dnia 27.04.2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62 z dnia 27.06.2001r. poz.627 wraz z późniejszymi zmianami) zwana dalej POŚ;

· Ustawa z dnia 20.07.1991r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. Nr 112 z dnia 20.07.2002r. poz.982 tekst jednolity wraz z późniejszymi zmianami);

· Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14.11.2002r. w sprawie szczegółowych warunków, jakim powinna odpowiadać prognoza oddziaływania na środowisko dotycząca projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (Dz.U. Nr 197 z dnia 27.11.2002r. poz.1667);

· Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24.09.2002r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz.U. Nr 179 z dnia 29.10.2002r. poz.1490);

· Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 09.09.2002r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych (Dz.U. Nr 155 z dnia 23.09.2002r. poz.1298);

· Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 06.06.2002r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz.U. nr 87 z dnia 27.06.2002r. poz.796);

· Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 06.06.2002r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U. nr 87 z dnia 27.06.2002r. poz.798);

· Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 05.07.2002r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza (Dz.U. Nr 115 z dnia 24.07.2002r. poz.1003);

· Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26.11.2002r. w sprawie zakresu
i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz.U. Nr 204 z dnia 09.12.2002r. poz.1727);

· Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27.02.2003r w sprawie rodzajów wyników pomiarów prowadzonych w związku z eksploatacją instalacji lub urządzenia przekazywanych właściwym organom ochrony środowiska oraz terminu i sposobu ich prezentacji (Dz.U. Nr 59 z dnia 08.04.2003r. poz.529);

· Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20.11.2001r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz.U. Nr 140, z dnia 11.12.2001r. poz.1585).

· Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23.01.2003r. w sprawie wymagań
w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz.U. Nr 35 z dnia 28.01.2003r. poz. 308);

· Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17.01.2003r. w sprawie rodzajów pomiarów prowadzonych w związku z eksploatacją dróg, linii kolejowych, linii tramwajowych, lotnisk oraz portów, które powinny być przekazywane właściwym organom ochrony środowiska, oraz terminów i sposobów ich prezentacji (Dz.U. Nr 18 z dnia 06.02.2003r. poz. 164);

· Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 05.12.2002r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. Nr 1, z dnia 08.01.2003r. poz. 12).

· Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30.07.2001r. w sprawie wprowadzenia do powietrza substancji zanieczyszczających z procesów technologicznych i operacji technicznych (Dz.U. nr 87, poz. 957 z dnia 24 sierpnia 2001r.);

· Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych
i Leśnictwa z dnia 17.09.1987r. w sprawie dopuszczalnych do wprowadzania do powietrza atmosferycznego rodzajów i ilości substancji zanieczyszczających, wytwarzanych przez silniki spalinowe (Dz.U. nr 14, poz. 87);

Te akty prawne zawierają przepisy określające zobowiązania użytkowników środowiska oraz administracji na rzecz ochrony środowiska w zakresie ochrony powietrza.

Polityka ekologiczna państwa ma na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska. Na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa się:

1)cele ekologiczne,

2)priorytety ekologiczne,

3)rodzaj i harmonogram działań proekologicznych,

4)środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe.

Politykę ekologiczną państwa przyjmuje się na 4 lata, z tym, że przewidziane
w niej działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata (POŚ; art. 14 ust.2).

2.4.2.3 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Gminy Kozy w zakresie ochrony powietrza wraz ze stanem docelowym

Do potrzeb związanych z ochroną środowiska na terenie Gminy Kozy
w zakresie ochrony powietrza należy przyjąć:

1. Termomodernizację budynków (docieplenie ścian zewnętrznych i stropów budynków), stosowanie układów regulacji automatycznej systemów grzejnych celem ograniczenia zużycia nośników energetycznych, co wpłynie na obniżenie emisji.

2. Dbałość o stan techniczny nawierzchni dróg celem minimalizowania emisji zanieczyszczeń związanych z ruchem komunikacyjnym w szczególności na drodze nr 52 Bielsko-Biała – Głogoczów przebiegającą przez centrum Kóz.

2.4.3 Cele i kierunki działań

Według dokumentu, jakim jest „Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego” jednym z priorytetów strategii rozwoju jest:

·„poprawa jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwiększenie atrakcyjności terenu”.

Stąd jednym z celów strategicznych jest:

·„polepszenie jakości powietrza”.

Osiągnąć to można poprzez następujące kierunki działań:

·„redukcja niskiej emisji, ograniczenie emisjiCO₂ (oraz NO_x + SO_x), ograniczenie strat energetycznych”,

·„zintegrowanie i rozbudowa systemu ciepłowniczego regionu, rozwój odnawialnych systemów produkcji energii oraz mikrogeneracji; rozbudowa systemu wspierania inwestycji odnawialnych źródeł energii; przebudowa świadomości społecznej w zakresie racjonalnego użytkowania energii”,

·„promocja wykorzystania alternatywnych źródeł energii”.

Drugim ważnym dokumentu jest „Programu Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego”, w którym do celów długoterminowych (do 2015r.) zaliczono „polepszenie jakości powietrza atmosferycznego”.

Według w/w dokumentu do celów krótkoterminowych (do 2004r.) zaliczono między innymi opracowanie strategii i programów wdrożeniowych dla osiągnięcia obniżenia stężeń zanieczyszczeń w powietrzu do określonych poziomów, rozpoczęcie procesu wdrażania wspólnotowych aktów prawnych dotyczących poprawy jakości powietrza, ograniczenie emisji z procesów spalania paliw, utrzymania wielkości emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych do powietrza na poziomie emisji z 1999r.

W dokumencie, jakim jest „Strategia Rozwoju Powiatu Bielskiego do 2015r.” jednym z celów strategicznych jest „Ochrona i racjonalne kształtowanie środowiska naturalnego poprzez między innymi uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami, ochronę wód i powietrza” a wśród nich „zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza”.

W dokumencie, którym jest „Program zrównoważonego rozwoju oraz ochrony środowiska powiatu bielskiego do 2015r.”, do priorytetów w zakresie ochrony powietrza zaliczono „Działania w zakresie eliminacji zorganizowanej emisji do powietrza atmosferycznego oraz działania w zakresie eliminacji niskiej emisji obszarowej z lokalnych źródeł ciepła” co jest istotnym czynnikiem mającym wpływ na ochronę środowiska. Program średniookresowych działań w tym zakresie winien obejmować także działania powiatu, które umożliwią między innymi podjęcie działań na rzecz realizacji obwodnicy dla Kóz.

2.4.4 Priorytety ekologiczne

Gmina Kozy nie posiada dokumentu, jakim jest „Strategia rozwoju Gminy Kozy”. Jednakże celami strategicznymi w zakresie poprawy stanu środowiska
w tym poprawy stanu jakości powietrza należą:

1. Poprawa stanu czystości powietrza poprzez ograniczenie niskiej emisji.

2. Szeroko pojęta edukacja ekologiczna oraz działalność promocyjna na rzecz ekologii.

3. Prowadzenia działań w zakresie promocji walorów turystycznych Gminy.

4. Podnoszenie stanu technicznego dróg.

5. Dążenie do wykorzystania alternatywnych źródeł energii, między innymi energii geotermalnej, biomasy, biogazu, energii słonecznej.

2.4.4.1 Cele krótkoterminowe – do roku 2005

W ramach realizacji celów krótkoterminowych, w zakresie ochrony powietrza na terenie Gminy Kozy należy przyjąć następujące programy wraz ze stworzonymi dla nich procedurami:

1. Prowadzić edukację ekologiczną w zakresie ochrony powietrza ze szczególnym przedstawieniem szkodliwego oddziaływania zanieczyszczeń pyłowych i gazowych dla zdrowia oraz kosztów społeczno-ekonomicznych spowodowanych zanieczyszczeniem atmosfery.

2. Opracować program ograniczenia niskiej emisji na terenie Gminy
z uwzględnieniem planów zaopatrzenia w energię z uwzględnienie pozyskania energii ze źródeł odnawialnych.

3. Utrzymywać w dobrym stanie technicznym drogi na terenie Gminy, co wpłynie na poprawę stanu jakości powietrza terenów przyległych.

4. W planach zagospodarowania przestrzennego wydzielić tereny pod realizację zorganizowanej działalności inwestycyjnej (mogącej być potencjalnymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza).

5. Przy wydawaniu pozwoleń na budowę uwzględnić oddziaływanie przyszłej północnej obwodnicy Kóz (przełożonej drogi nr 52) z uwagi na to, iż pomieszczenia przeznaczone na pobyt ludzi powinny być wznoszone poza zasięgiem uciążliwości określonych w przepisach o ochronie środowiska lub
w ich zasięgu pod warunkiem zastosowania środków technicznych zmniejszających uciążliwości.

2.4.4.2 Cele długoterminowe – do roku 2015

Do celów długoterminowych związanych z ochroną powietrza na terenie Gminy Kozy należała będzie realizacja następujących zadań:

1. Kontynuacja programów edukacyjnych uświadamiających problemy ochrony powietrza.

2. Wdrażanie programu ograniczenia niskiej emisji na terenie Gminy.

2. Dbałość o stan techniczny dróg.

3. Modernizacja węglowych palenisk domowych centralnego ogrzewania polegającej na wymianie starych kotłów opalanych niskogatunkowym węglem na nowoczesne wysokosprawne kotły, lub zmianie paliwa węglowego na paliwo oparte na biomasie, olej opałowy lub gaz.

4 Termorenowacja budynków oraz wprowadzanie nowych materiałów izolacyjnych i uszczelnień.

5. Tworzenie stref buforowych pomiędzy nowoprojektowanymi centrami przemysłu czy usług, a terenami zabudowy mieszkaniowej

2.4.5 Mechanizmy prawno-ekonomiczne

Mechanizmy prawne służące realizacji ochrony środowiska w zakresie ochrony powietrza, a nakładające na organy administracji samorządowej określone zadania wynikają z ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy Prawo energetyczne czy ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Według ustawy Prawo ochrony środowiska każdy z organów administracji działając według przepisów prawnych ma inny zakres kompetencji i zadań.

Æ Rada gminy,

· uchwala gminny program ochrony środowiska (POŚ; art.18 ust.1).

Æ Gmina (wójt)

· sporządza gminny program ochrony środowiska (POŚ; art.17 ust.1).

· sporządza co 2 lata raport, z wykonania programów który przedstawia radzie gminy.

· nakazanie osobie fizycznej eksploatującej instalację w ramach zwykłego korzystania ze środowiska lub eksploatującej urządzenie wykonanie w określonym czasie czynności zmierzających do ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko (w formie decyzji na podstawie POŚ; art.363),

· wstrzymanie użytkowania instalacji w razie naruszenia warunków decyzji określającej wymagania dotyczące eksploatacji instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, prowadzonej przez osobę fizyczną w ramach zwykłego korzystania ze środowiska (w formie decyzji na POŚ; art.368 ust.1),

· zgoda na pojęcie wstrzymanej działalności gdy dokonano czynności zabezpieczających środowisko (POŚ; art.372),

· sprawowanie kontroli w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie środowiska poprzez występowanie w charakterze oskarżyciela publicznego lub występowanie do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o podjęcie odpowiednich działań (POŚ; art.379 ust. 1, 4 i 5),

· wydawanie decyzji ustalających warunki zabudowy i zagospodarowania terenu.

· opracowanie i wdrażanie planów zaopatrzenia w energię (ustawa Prawo Energetyczne).

Obowiązujące akty prawne w zakresie ochrony powietrza określają dopuszczalne wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu
w odniesieniu do jednostek organizacyjnych. Na jednostki te nałożono obowiązek stosowania metod, technologii, środków technicznych chroniących powietrze przed zanieczyszczeniem. Jednostka organizacyjna wprowadzająca do powietrza substancje zanieczyszczające jest zobowiązana posiadać decyzję ustalającą rodzaje i ilości substancji dopuszczonych do wprowadzenia do powietrza. Decyzję taką wydaje starosta powiatu.

Zgodnie z obowiązującą ustawą z dnia 27.04.2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62 z dnia 27.06.2001r. poz.627 wraz z późniejszymi zmianami) z obowiązku tego są zwolnione jednostki organizacyjne:

1) z których wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza odbywa się w sposób niezorganizowany, bez pośrednictwa przeznaczonych do tego celu środków technicznych,

2) wentylacji grawitacyjnych,

3) energetycznych:

a)opalanych węglem kamiennym o łącznej nominalnej mocy do 5 MW_t,

b)opalanych koksem, drewnem, słomą, olejem napędowym i opałowym
o łącznej nominalnej mocy do 10 MW_t,

c) opalanych paliwem gazowym o łącznej nominalnej mocy do 15 MW_t,

4) innych niż energetyczne o łącznej nominalnej mocy do 1 MW_t, opalanych węglem kamiennym, koksem, drewnem, słomą, olejem napędowym
i opałowym, paliwem gazowym,

5) do przetaczania paliw płynnych,

6) do suszenia zboża,

7) w lakierniach zużywających na dobę mniej niż 3 kg lakierów wodnych
i lakierów o wysokiej zawartości cząstek stałych,

8) stosowanych w gastronomii,

9) w oczyszczalniach ścieków,

10)w zbiornikach bezodpływowych kanalizacji lokalnej,

11)w przechowalniach owoców i warzyw.

12)stosowanych w hutach szkła - o wydajności mniejszej niż 1 tona na dobę,

13)stosowanych w fermach hodowlanych, z wyłączeniem instalacji zaliczonych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, o których mowa w art. 51 ust. 1 ustawy (POŚ),

14)do suszenia, brykietowania i mielenia węgla - o mocy przerobowej mniejszej niż 30 ton surowca na godzinę,

15)stosowanych w młynach spożywczych,

16)do produkcji wapna palonego - przy wydajności mniejszej niż 10 ton na dobę.

Najbardziej uciążliwa dla środowiska emisja pochodząca z zabudowy mieszkaniowej nie jest objęta regulacjami prawnymi. W przypadku, gdy na określonym obszarze nastąpiło przekroczenia dopuszczalnych stężeń substancji zanieczyszczających na mocy art. 96 ustawy POŚ – wojewoda jest upoważniony do wydawania rozporządzenia, w którym może określić dla danego terenu jakość albo rodzaje paliw dopuszczonych do stosowania przez wymienione jednostki administracyjne oraz przez osoby fizyczne, a także sposób realizacji i kontroli obowiązku. Rozporządzenie to może wydać tylko w celu ograniczenia dla zdrowia i życia ludzi i zapobieżenia zniszczenia środowiska.

Ochrona powietrza związana jest z zainwestowaniem dużych kwot na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych. Istnieje możliwość pozyskania przez Gminę środków na realizację tych inwestycji z innych źródeł niż korzystanie
z kredytów bankowych banków komercyjnych czy nawet nisko oprocentowanych kredytów Banku Ochrony Środowiska. Do takich źródeł należą:

1) fundusze pomocowe (Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Eko-Fundusz),

2) emisja obligacji komunalnych,

3) partnerstwo publiczno prywatne.

Środki finansowo-prawne ochrony środowiska stanowią w szczególności:

1) opłata za korzystanie ze środowiska,

2) administracyjna kara pieniężna,

3) zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych służące celom ochrony środowiska.

Administracyjna kara pieniężna jest ponoszona za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska, ustalonych decyzją w emitowania gazów lub pyłów do środowiska.

2.4.6 Matryca logiczna

Cele Rezultaty	*Logika interwencji*	*Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć*	*Źródła i sposoby weryfikacji*	*Założenia*
Cele nadrzędne	- Poprawa jakości środowiska pod względem ochrony powietrza w tym zwiększenie atrakcyjności Gminy pod względem turystyczno-rekreacyjnym	- Obniżenie wielkości imisji zanieczyszczeń w środowisku	- Pomiary imisji zanieczyszczeń w środowisku
Cele szczegółowe	- Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z procesów energetycznego spalania węgla w niskosprawnych urządzeniach grzewczych - Ograniczenie niskiej emisji niezorganizowanej - Ograniczenie emisji zanieczyszczeń poprzez wprowadzenie zmian w układzie komunikacji	- Wzrost zużycia gazu, drewna i jego odpadów kosztem zmniejszenia zużycia węgla - Pełny i konsekwentny zakaz wypalania traw, spalania odpadów na powierzchni ziemi - Unowocześnienie układu komunikacyjnego	- Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego - Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska - Starostwo powiatowe w Bielsku-Białej - Urząd Gminy w Kozach - WIOŚ Delegatura w Bielsku-Białej	Pozyskanie odpowiednich środków finansowych Pozyskanie inwestorów
Oczekiwane rezultaty	- Zwiększenie atrakcyjności Gminy i dostępności terenów rekreacyjnych przy jednoczesnej poprawie jakości powietrza	- Porównawcze pomiary imisji na wybranych obszarach Gminy - Poprawa kondycji lasów	- Ankiety - Pomiary imisji zanieczyszczeń - Obserwacje drzewostanów	Ogólna poprawa stanu aerosanitarnego na terenie Gminy

2.4.7 Harmonogram realizacji Programu

*L.P.*	*Nazwa zadania*	*Termin rozpoczęcia planowany*	*Termin zakończenia planowany*	*Jednostka odpowiedzialna*	*Planowane efekty ekologiczne*	*Planowane koszty ogółem* *[PLN] tys.*	UE *[PLN]*	*NFOS* *[PLN]*	*WFOS* *[PLN]*	*Środki własne*	*Uwagi*
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
I	ZADANIA WŁASNE GMINY*
1	Prowadzenie edukacji ekologicznej w zakresie ochrony powietrza. Edukacja ekologiczna w środkach masowego przekazu (lokalna prasa). Seminaria ekologiczne dla zainteresowanych mieszkańców. Edukacja ekologiczna w szkołach	2004	2015	Urząd Gminy Kozy	Podniesienie świadomości społeczności lokalnych o zagrożeniach związanych z ochroną powietrza	30				X	Współpraca ze szkołami organizacjami społecznymi
2	Termomodernizacja budynków komunalnych i użyteczności publicznej. Stosowanie układów regulacji automatycznej systemów grzejnych	2004	2015	Urząd Gminy Kozy	Ograniczenie emisji gazów i pyłów do powietrza	300			X	X
3	Modernizacja dróg Gminnych	2004	2015	Urząd Gminy Kozy	Ograniczenie niskiej emisji z palenisk domowych	1250			X	X	Dopłaty dla osób zmieniających systemy grzewcze
SUMA						1580

* Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji Gminy

2.4.8 Wnioski

Działania zmierzające do ograniczenia emisji substancji szkodliwych do powietrza należy prowadzić w następujących kierunkach:

- W zakresie edukacji ekologicznej należy ukierunkować się na poprawę sposobu komunikowania się ze społeczeństwem, co zmierza do uzyskania większej akceptacji zmiany systemów zaopatrzenia w ciepło.

- Dla obniżenia niskiej emisji obszarowej z lokalnych źródeł ciepła, jako najbardziej uciążliwej dla środowiska, należy poddawać procesowi termorenowacji budynki.

- Modernizować lokalne paleniska domowe.

- W paleniskach domowych winna być wykorzystywana biomasa roślinna, a głównie drewno i jego odpady.

- Zapewnić możliwość lokalizacji dla obiektów przemysłowych i produkcyjnych poprzez podporządkowanie struktury przestrzennej Gminy.

- Ustalić, iż w planach zagospodarowania przestrzennego zostaną wydzielone tereny pod realizację zorganizowanej działalności inwestycyjnej, zakładów rzemieślniczych (mogących być potencjalnymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza).

- Na wyznaczonych terenach nie dopuszczać lokalizacji obiektów uciążliwych dla środowiska ze względu na profil działalności lub technologię produkcji, która może stanowić potencjalne źródło emisji zanieczyszczeń powietrza.

- W zakresie ograniczenia emisji ze środków transportu należy modernizować układ komunikacyjny Gminy i wyprowadzić ruch tranzytowy poza obszar gęstej zabudowy.

2.5 Ochrona przed hałasem

Hałasem nazywa się wszystkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe drgania mechaniczne ośrodka sprężystego oddziaływujące na organizm ludzki.

Hałas uważany jest za czynnik zanieczyszczający środowisko.

Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności poprzez utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie jak i na zmniejszaniu poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany.

Obiekty przemysłowe, ruch drogowy, kolejowy i lotniczy stanowią główne źródła emisji hałasu do środowiska, a tym samym kształtują klimat akustyczny w rejonie ich oddziaływania.

Hałas wywołuje zmęczenie, złe samopoczucie, utrudnia wypoczynek, może prowadzić do częściowej lub całkowitej utraty słuchu. Ponadto powoduje poważne zmiany psychosomatyczne, jak zagrożenie nadciśnieniem, zaburzenia nerwowe, zaburzenia w układzie kostno-naczyniowym.

Ustawa z dnia 27.04.2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62 z dnia 27.06.2001r. poz.627 wraz z późniejszymi zmianami) definiuje podstawowe pojęcia z zakresu ochrony przed hałasem jak:

- emisja, przez którą rozumie się wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio,
w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, lub ziemi energie, takie jak hałas czy wibracje,

- hałas, przez który rozumie się dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16.000 Hz,

- poziomi hałasu przez który rozumie się równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB).

Wskaźnikiem oceny hałasu w środowisku jest poziom równoważny dla przedziału czasu odniesienia. Równoważny poziom dźwięku A, jest to wartość poziomu ciśnienia akustycznego ciągłego ustalonego dźwięku, skorygowanego według charakterystyki częstotliwościowej A, która w określonym przedziale czasu odniesienia jest równa wartości średniej kwadratowej ciśnienia akustycznego analizowanego dźwięku o zmiennym poziomie w czasie. Równoważny poziom dźwięku A określa się w decybelach (dB). Wartości równoważnego poziomu dźwięku podano w załącznikach do rozporządzenia MOŚZNiL (Dz.U. nr 66
z 01.06.1998r. poz. 436).

Poziomy dopuszczalne dotyczą emisji hałasu na danym terenie. Na terenach nie wyszczególnionych w załączniku do rozporządzenia dopuszczalny poziom hałasu określa się, przyjmując wartości dopuszczalne dla rodzaju terenu o zbliżonym przeznaczeniu. Dopuszczalny poziom hałasu w środowisku na terenie podlegającym zaliczeniu do dwóch lub więcej rodzajów terenów wyszczególnionych w załączniku do rozporządzenia określa się, przyjmując wartości dopuszczalne poziomów dźwięku odpowiadające najniższym dopuszczalnym poziomom dźwięku dla tych terenów. Określono także standardy emisyjne dla takich obiektów jak drogi lub linie kolejowe (wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym) jak i poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez linie elektroenergetyczne oraz starty, lądowania i przeloty statków powietrznych.

Tabela 2‑6 Dopuszczalny równoważny poziom hałasu dla dróg, linii kolejowych, torowisk tramwajowych poza pasem drogowym oraz pozostałych obiektów i grup źródeł hałasu

*Lp.*	*Przeznaczenie terenu*		*Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A w dB*
			Drogi lub linie kolejowe*		*Pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu*
			*Pora dnia – przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom*	*Pora nocy – przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom*	*Pora dnia – przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej korzystnym godzinom dnia*	*Pora nocy – przedział czasu odniesienia równy 1 najmniej korzystnej godzinie nocy*
1	2		3	4	5	6
1.	a.	Obszary A ochrony uzdrowiskowej	50	40	40	35
	b.	Tereny szpitali poza miastem
2.	a.	Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza miastem	55	45	45	40
	b.	Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej
	c.	Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży
	d.	Tereny domów opieki społecznej
	e.	Tereny szpitali w miastach
3.	a.	Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego	60	50	50	40
	b.	Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi
	c.	Tereny zabudowy zagrodowej
4.	a.	Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tyś. mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych	65	55	55	45

*Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym.

Dopuszczalny poziom hałasu w środowisku dla startów, lądowań i przelotów statków powietrznych określa się wartością długotrwałego, średniego poziomu dźwięku A, określonego dla długotrwałego przedziału czasu trwającego sześć kolejnych miesięcy najmniej korzystnych pod względem akustycznym. Długotrwały, średni poziom dźwięku A, jest to wartość średnia w długotrwałym przedziale czasu z równoważnych poziomów dźwięku A, występujących
w kolejnych przedziałach czasu odniesienia zawartych w długotrwałym przedziale czasu. Długotrwały średni poziom dźwięku A określa się w decybelach [dB].

Dla pojedynczej operacji lotniczej dopuszczalny poziom hałasu w środowisku dla startów, lądowań i przelotów statków powietrznych określa się wartością ekspozycyjnego poziomu dźwięku A.

Ekspozycyjny poziom dźwięku A jest to poziom dźwięku pojedynczego zdarzenia akustycznego. Ekspozycyjny poziom dźwięku A jest określony w [dB].

Tabela 2‑7 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez linie elektroenergetyczne oraz starty, lądowania i przeloty statków powietrznych

*Lp.*	*Przeznaczenie terenu*	*Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony długotrwałym, średnim poziomem dźwięku A w dB, ekspozycyjnym poziomem dźwięku A w dB i równoważnym poziomem dźwięku A w dB*
		*starty, lądowania i przeloty statków powietrznych*			*linie elektroenergetyczne*
		*długotrwały, średni poziom dźwięku A w dB*		*ekspozycyjny poziom dźwięku A w dB*	równoważny poziom dźwięku A w dB
		*pora dnia – przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom*	*pora nocy – przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom*	*pora nocy*	*pora dnia – przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom*	*pora nocy – przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom*
1	2	3	4	5	6	7
1	a. Obszary A ochrony uzdrowiskowej b Tereny szpitali, domów opieki, zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży	55	45	83	45	40
2	a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jedno i wielorodzinnej oraz zabudowy zagrodowej b. Tereny wypoczynkowo rekreacyjne poza miastem	60	50	83	50	45

Na podstawie ustawy art. 118 ust.7 ustawy Prawo ochrony środowiska zostało wydane rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 09.01.2002r. w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz.U. Nr 8 z 31.01.2002r. poz. 81). Rozporządzenie to określa wartości progowe poziomów hałasu w środowisku, których przekroczenie powoduje zaliczenie obszaru, na którym poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny do kategorii terenu zagrożonego hałasem. Oznacza to, że dla obszarów, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, wojewoda lub rada powiatu (w zależności od kompetencji) tworzy program działań, którego celem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego.

Tabela 2‑8 Dopuszczalna równoważna wartość progowa poziomu hałasu dla dróg, linii kolejowych, torowisk tramwajowych poza pasem drogowym oraz pozostałych obiektów i grup źródeł hałasu

*Lp.*	*Przeznaczenie terenu*	*Wartość progowa poziomu hałasu wyrażona równoważnym poziomem dźwięku A w dB*
		Drogi lub linie kolejowe*		*Pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu*
		*Pora dnia (przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom)*	*Pora nocy (przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom)*	*Pora dnia – przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej korzystnym godzinom dnia*	*Pora nocy – przedział czasu odniesienia równy jednej najmniej korzystnej godzinie nocy*
1	2	3	4	5	6
1.	Obszary A ochrony uzdrowiskowej	60	50	50	45
2.	Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza miastem	60	50	-	-
3.	1) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży 2) Tereny zabudowy szpitalnej i domów opieki społecznej	65	60	60	50
4.	Tereny zabudowy mieszkaniowej	75	67	67	57

*Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym.

W związku ze stwierdzoną uciążliwością akustyczną hałasów komunikacyjnych Państwowy Zakład Higieny opracował skalę subiektywnej uciążliwości zewnętrznych tego rodzaju hałasów. Zgodnie z dokonaną klasyfikacją uciążliwość hałasów komunikacyjnych zależy od wartości poziomu równoważnego LAeq
i wynosi odpowiednio:

- mała uciążliwość LAeq < 52dB

- średnia uciążliwość 52dB < LAeq < 62dB

- duża uciążliwość 63dB < LAeq < 70dB

- bardzo duża uciążliwość LAeq > 70dB

2.5.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu

Gmina Kozy położona jest we wschodniej części powiatu Bielskiego. Położona
u podnóża Beskidu Małego, obejmuje powierzchnię 27 km² i liczy około 10,5 tys. mieszkańców. Jest to podgórska wieś, w której na podstawie lokalnych nazw
i dokonanych przed wiekami podziałów wyróżnić można jednostki osadnicze jak: Małe Kozy, Kozy (centrum), Małą Kępę, Dolną i Górną Wieś, Gaje.

Przez gminę przebiega droga krajowa Nr 52, która stanowi o połączeniu Kóz
z Bielskiem-Białą (10 km), Cieszynem (40 km), Krakowem (60 km).

W Gminie Kozy na około 10,5 tyś mieszkańców (2.200 domów mieszkalnych) zarejestrowanych jest 1.200 małych i średnich podmiotów gospodarczych Wśród nich przeważają firmy handlowe i budowlane, branży spożywczej i naprawcze.

Hałas przemysłowy.

Na terenie Gminy funkcjonują firmy, warsztaty oraz podmioty gospodarcze oferujące usługi o charakterze komercyjnym w tym jednostki handlu detalicznego, osoby fizyczne. Do większych zakładów produkcyjnych prowadzących działalność na terenie Gminy Zakład Produkcji Uszczelnień Mechanicznych „ANGA”
Sp. z o.o., zakład produkcji materiałów ściernych „KLINGSPOR” Sp. z o.o., MPUH „AUTO-KOZA”, Zakład Przetwórstwa Mięsnego „PRESTO”.

Na hałas przemysłowy składają się wszelkie źródła dźwięku znajdujące się na terenie zakładu, zarówno na otwartej przestrzeni (punktowe źródła hałasu), jak
i w budynkach (wtórne źródła hałasu). Punktowymi źródłami hałasu są np. wentylatory, czerpnie, sprężarki itp. usytuowane na zewnątrz budynków. Źródłem hałasu wtórnego są obiekty budowlane w tym produkcyjne, w których hałas pochodzący od pracy maszyn i urządzeń emitowany jest do środowiska przez ściany, strop, okna i drzwi. Ponadto prace dorywcze wykonywane poza budynkami produkcyjnymi jak np. cięcie, kucie, a także obsługa zakładów przez transport kołowy stanowią dodatkowe źródło hałasu.

Hałas drogowy.

Układ drogowy stanowi o rozwoju danego regionu i powiązaniach z innymi ośrodkami. Przez teren gminy przebiega droga krajowa Nr 52 relacji Cieszn – Bielsko-Biała – Głogoczów. Ponadto na terenie Gminy znajdują się drogi powiatowe i gminne. Układ drogowy Gminy Kozy powiązany jest z ośrodkami
o randze lokalnej (Porąbka, Kęty), regionalnej (miasto powiatowe Bielsko-Biała) oraz z ośrodkami o znaczeniu wojewódzkim (Katowice, Kraków).

Układ linii autobusowych i komunikacja samochodowa indywidualna stanowią podstawowe systemy transportowe przewozów pasażerskich w Gminie. Gmina ma zabezpieczoną komunikację autobusową. Część dróg cechują niskie parametry techniczne i zły stan nawierzchni.

Obecnie mamy do czynienia z gwałtownym rozwojem motoryzacji. Konsekwencją tego jest:

- stały wzrost natężenia ruchu,

- rozciąganie się godzin szczytu komunikacyjnego, aż do 22⁰⁰ włącznie,

- powstanie nowych obszarów będących w zasięgu uciążliwości hałasu,

- wzrost populacji zamieszkałych przy głównych drogach i ulicach,

- wzrost uciążliwości hałasu na terenach wypoczynkowych.

Hałas kolejowy.

Przez teren Gminy Kozy przebiega zelektryfikowana linia kolejowa PKP relacji Bielsko-Biała – Kraków. Na terenie Gminy znajdują się dwa przystanki kolejowe (Krzemionki i Kozy Zagroda) oraz stacja kolejowa Kozy.

Generalnie w całej Polsce hałas kolejowy kształtuje się na jednakowym poziomie. W porze nocnej hałas pochodzący od linii kolejowej może przekraczać dopuszczalną wartość 50dB w odległości do około 80m od osi torów. Lokalnie mogą wystąpić niekorzystne zmiany ze względu na, stan infrastruktury (torowiska), prędkości przejazdu, rodzaju taboru kolejowego, stanu taboru kolejowego, położenia torowiska (nasyp, wąwóz, teren płaski).

Hałas lotniczy

Samoloty, śmigłowce, motolotnie charakteryzują się bardzo wysokim poziomem emitowanego dźwięku. Droga rozprzestrzeniania się fali dźwiękowej uniemożliwia zastosowanie skutecznych zabezpieczeń przed hałasem, stąd też emisja hałasu obejmuje stosunkowo duże powierzchnie terenu. Jednakże hałas lotniczy ma przede wszystkim znaczenie lokalne. Z uwagi na brak lotniska na terenie Gminy Kozy, nie występują tu problemy związane z oddziaływaniem hałasu lotniczego
w środowisku. Istnienie lotniska sportowego na terenie miasta Bielsko-Biała oraz lądowisk sanitarnych nie ma praktycznie żadnego wpływu na emisję hałasu lotniczego na terenie gminy. Utworzone w ostatnim dziesięcioleciu korytarze powietrzne dla krajowego i międzynarodowego lotniczego ruchu pasażerskiego nie wpływają na klimat akustyczny na terenie Gminy.

2.5.2 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb

Na terenie Gminy Kozy mamy do czynienia z obszarami, w których hałas przenikający do środowiska kształtuje klimat akustyczny tych terenów, z drugiej strony występują miejsca, które nie są narażone na jakąkolwiek formę oddziaływania akustycznego związanego z działalnością człowieka. Racjonalnie prowadzona polityka rozwoju przestrzennego Gminy z jej podstawowymi funkcjami winna być prowadzona i ukierunkowana na powstrzymanie degradacji oraz przywracanie walorów środowiska naturalnego, w tym na poprawę i kształtowanie klimatu akustycznego.

Ochrona przed hałasem przemysłowym.

Pojedynczy zakład, warsztat czy przedsiębiorstwo prowadzące działalność gospodarczą, kształtują klimat akustyczny w bezpośrednim swoim otoczeniu.

Z badań kontrolnych hałasu obiektów przemysłowych wynika, iż procedury lokalizacyjne, system ocen oddziaływania na środowisko, system kontroli
i egzekucji daje możliwość oddziaływania na jednostki organizacyjne nie spełniające wymagań ochrony środowiska przed hałasem. W drodze decyzji administracyjnej ustalany jest dopuszczalny poziom hałasu emitowany z terenu danej jednostki organizacyjnej do środowiska.

Dopuszczalną emisję hałasu dla obiektów usytuowanych na terenie Gminy Kozy ustala Starosta Bielski w drodze indywidualnej decyzji (o ile taka decyzja jest wymagana), w oparciu o charakter, przeznaczenie i sposób zagospodarowania oraz użytkowania terenu jak i obowiązujące standardy dla obszarów otaczających obiekt. Daje to możliwość przeprowadzenia badań kontrolnych WIOŚ. W chwili obecnej dla żadnego obiektu emitującego hałas, a zlokalizowanego na terenie Gminy Kozy decyzja administracyjna określająca dopuszczalną emisję hałasu do środowiska nie została wydana.

Nie przestrzeganie ustaleń decyzji administracyjnej skutkuje sankcjami finansowymi w postaci kar. Pozwala to na skuteczną ochronę środowiska przed hałasem.

Ochrona przed hałasem drogowym

Ochronę przed zanieczyszczeniami powstającymi w związku z eksploatacją dróg, zapewnia się przez stosowanie rozwiązań technicznych ograniczających rozprzestrzenianie zanieczyszczeń, a w szczególności zabezpieczeń akustycznych oraz właściwą organizację ruchu.

Przez teren Gminy Kozy przebiega droga krajowa Nr 52 oraz wykształcona jest gęsta sieć dróg lokalnych, które wykorzystywane są nie tylko przez prywatne samochody osobowe, czy też samochody dostawczych zaopatrujących placówki usługowe, lecz także przez ciężkie samochody dostawcze. Stan dróg jest bardzo zróżnicowany: od dobrych po bardzo zniszczone. Ruch samochodowy powoduje, iż hałas komunikacyjny jest znaczący.

Według dokumentu, jakim jest „Stan środowiska w województwie śląskim w latach 1999-2000” sporządzonego przez Inspekcję Ochrony Środowiska Śląski Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach, na terenie Gminy Kozy nie prowadzono pomiarów poziomu dźwięku pochodzącego od drogi krajowej 52 (dawna 96). Najbliższy taki punkt przy drodze krajowej Nr 52 zlokalizowany był w Kobiernicach. Dla I linii zabudowy (w odległości 15m od drogi) zmierzony poziom dźwięku w porze dziennej wyniósł 68,6dB (przekroczenie
o 8,6dB) zaś w porze nocnej o 55,5dB (przekroczenie o 5,5dB). Należy, zatem sądzić, iż dla najbliższej zabudowy usytuowanej przy drodze krajowej Nr 52 przebiegającej przez centrum Gminy Kozy, występują przekroczenia dopuszczalnego poziomu dźwięku w środowisku. W takim przypadku koniecznym jest obniżenie hałasu na I linii zabudowy poprzez zastosowania ekranów akustycznych.

W ramach docelowego układu drogowego na terenie Gminy Kozy przewiduje się wyprowadzenie ruchu tranzytowego poza zurbanizowany obszar centrum Gminy poprzez przełożenie drogi krajowej Nr 52, jako jej północnej obwodnicy.
W przypadku realizacji nowej drogi Nr 52 nie należy wzdłuż niej wyznaczać stref ograniczonego użytkowania, lecz już na etapie projektów, inwestycja winna być wyposażone w takie zabezpieczenia akustyczne (ekrany), które ograniczą jej uciążliwość.

Zarządzający drogą jest obowiązany do okresowych pomiarów poziomów
w środowisku hałasu w związku z jej eksploatacją. Ponadto organ ochrony środowiska (starosta), w drodze decyzji może nałożyć na zarządzającego drogą obowiązek prowadzenia w określonym czasie pomiarów poziomów hałasu
w środowisku w związku z eksploatacją drogi, jeżeli przeprowadzone kontrole poziomów hałasu w środowisku, który jest emitowany w związku z jej eksploatacją dowodzą przekraczania standardów jakości środowiska.

Ewentualne północne obejście Kóz zmniejszy oddziaływanie hałasu komunikacyjnego w samej miejscowości przez skanalizowanie ruchu tranzytowego poza obszar zabudowy lecz wpłynie to na pogorszenie klimatu akustycznego na teren obecnie nie zurbanizowanych.

Ponadto należ dążyć do opracowania koncepcji zmian ruchu samochodowego na najbardziej obciążonych skrzyżowaniach np. poprzez zastosowanie małych rond. Także remonty i modernizacja dróg wpłyną na poprawę klimatu akustycznego terenów przyległych. Przy modernizacji dróg należy zwrócić szczególną, uwagę na dobór nawierzchni właściwej dla rzeczywistej prędkości pojazdów. Asfalty porowate zmniejszają emisję hałasu dopiero przy prędkościach, znacznie większych od 70 km/h, zaś tzw. „ciche asfalty” (nawierzchnia, która obniża emisję hałasu o około 5 dB przy małej prędkości pojazdów, v < 70 km/h) mogą być stosowana w obszarze zabudowanym. Zastosowanie cichych nawierzchni drogowych poprawi warunki akustyczne w środowisku zewnętrznym
o około 5 dB. Nie zapewni to jednak warunków komfortu akustycznego w tych punktach, w których poziom dźwięku przed zastosowaniem działań ochronnych jest większy niż 65 dB w porze dziennej i 55 dB w porze nocnej. Jedyną dostępną metodą redukcji hałasu pozostaje wymiana okien na dźwiękoizolacyjne, które zapewnią, warunki komfortu akustycznego wewnątrz pomieszczeń zamkniętych. Wymagania dotyczące izolacyjności okien według wymagań normy zależą od poziomu dźwięku hałasu samochodowego określonego dla szesnastu godzin pory dziennej oraz ośmiu godziny nocy.

Hałas drogowy powinien być uwzględniony przez organy administracji
w przypadkach udzielania pozwoleń na budowę budynków mieszkalnych
w bezpośredniej odległości od istniejących i planowanych dróg. Budynki
z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi powinny być wznoszone poza zasięgiem uciążliwości określonych w przepisach ochrony środowiska (w tym także przed hałasem i wibracjami), a w przypadku gdy ich lokalizacja znajdzie się w zasięgu ich oddziaływania muszą zostać zastosowane środki techniczne zmniejszające uciążliwości do poziomu określonego w przepisach ochrony środowiska.

Ochrona przed hałasem kolejowym

Przebiegająca przez teren Gminy Kozy zelektryfikowana linia kolejowa PKP relacji Bielsko-Biała – Kraków powoduje, że wzdłuż linii kolejowej występuje hałas od przejeżdżających pociągów towarowych i pasażerskich. Występująca zabudowa mieszkalna usytuowana wzdłuż tej linii kolejowej jest narażona na hałas pochodzący od przejeżdżających składów.

Właściciel linii kolejowej zobowiązany jest do zastosowania rozwiązań ograniczających hałas. W obszarze gdzie nie ma możliwości do zastosowania rozwiązań technicznych ograniczających hałas mogą zostać wyznaczone strefy ograniczonego użytkowania z respektowaniem praw właścicieli terenu. W nowych planach zagospodarowania należy przewidzieć wydzielenie terenów zieleni izolacyjnej w obrębie terenów zabudowy mieszkaniowej od strony linii kolejowych.

Zagrożenie hałasem lotniczym

Z uwagi na brak lotniska na terenie Gminy Kozy, problemy związane
z oddziaływaniem hałasu lotniczego w środowisku są marginalne. Oddziaływanie hałasu lotniczego ma charakter przypadkowy i związane jest z przelotem samolotów sportowych, jak i komunikacji lotniczej „small buisnesu” mogących korzystać z lotniska w Bielsku-Białej. Utworzone w ostatnim dziesięcioleciu korytarze powietrzne dla krajowego i międzynarodowego lotniczego ruchu pasażerskiego nie wpływają na klimat akustyczny na terenie gminy.

Poprawa klimatu akustycznego na terenie Gminy Kozy poprzez zahamowanie wzrostu zagrożeń wynikających z emisji hałasu do środowiska jak i podjęcie działań zmierzających do obniżenia poziomu hałasu do obowiązujących normatywów jest istotnym czynnikiem mającym wpływ na ochronę środowiska.

2.5.2.1 Regulacje prawa wspólnotowego

Poprawa klimatu akustycznego na terenie Gminy winna być oparta na polskich aktach prawnych uwzględniając jednakże istniejące standardy Unii Europejskiej.

Polski system ochrony przed hałasem bazuje na systemie standardów imisyjnych (dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku) jak i procedur imisyjnych (ustalanie dopuszczalnych poziomów hałasu dla obiektów w drodze decyzji). Polityka Unii Europejskiej i jej dyrektywy w tym zakresie polegają na tworzeniu aktów prawnych ustanawiających wymagania akustyczne dla maszyn i urządzeń. Są to działania oparte na standardach emisyjnych.

W zakresie ochrony środowiska przed hałasem zarówno standardy emisyjne (obowiązujące w UE, do których Polska musi się dostosować) jak i imisyjne (które UE ma zamiar wprowadzić) mają służyć poprawie klimatu akustycznego.

2.5.2.2 Aktualny stan prawa polskiego w zakresie ochrony przed hałasem

Ustawa Prawo ochrony środowiska wprowadza ogólne zasady ochrony środowiska przed hałasem oraz obowiązki organów administracji w sprawie ochrony środowiska przed hałasem i wibracjami, zaś rozporządzenia jako akty wykonawcze wprowadzają szczegółowe zasady.

Ochrona środowiska zewnętrznego przed hałasem i wibracjami realizowana jest
w oparciu o następujące przepisy prawne:

· Ustawa z dnia 27.04.2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62 z dnia 27.06.2001r. poz.627 wraz z późniejszymi zmianami) zwana dalej POŚ.

· Ustawa z dnia 05.12.1996r. zmieniającą ustawę o zmianie zakresu działania niektórych miast oraz miejskich strefach usług publicznych (Dz.U. Nr 156 poz. 773 wraz z późniejszymi zmianami);

· Ustawa z dnia 20.07.1991r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. Nr 112 z dnia 20.07.2002r. poz. 982 tekst jednolity);

· Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych
i Leśnictwa z dnia 13.05.1998r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu
w środowisku (Dz.U. Nr 66 z dnia 01.06.1998r. poz. 436);

· Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 09.01.2002r. w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz.U. Nr 8 z dnia 31.01.2002r. poz. 81);

· Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23.01.2003r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz.U. Nr 35 z dnia 28.02.2003r. poz. 308);

· Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2.03.1999r.
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne
i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 43 z 14 maja 1999r. poz. 429);

· Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 20.05.2000r. zmieniające Rozporządzenie w sprawie określenia odległości i warunków dopuszczających usytuowanie drzew lub krzewów, elementów ochrony akustycznej, wykonywanie robót ziemnych, budynków lub budowli
w sąsiedztwie linii kolejowych oraz sposobu urządzania i utrzymywania zasłon odśnieżnych i pasów przeciwpożarowych (Dz.U. Nr 52/2000).

· Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26.02.2002r. w sprawie wymagań zasadniczych dla urządzeń używanych na zewnątrz pomieszczeń w zakresie emisji hałasu do środowiska (Dz.U. Nr 60 z dnia 21.05.2002 poz. 546).

· Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 28.10.2002r. w sprawie jednostkowych stawek kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu na rok 2003 (M.P. Nr 54 z dnia 15.11.2002 poz. 743).

Te akty prawne zawierają przepisy określające zobowiązania użytkowników środowiska oraz administracji na rzecz ochrony środowiska przed hałasem oraz właściwego kształtowania klimatu akustycznego środowiska.

Duże znaczenie przy rozwiązywaniu problemów w zakresie ochrony środowiska przed hałasem mają przepisy zawarte w aktach prawnych z zakresu zagospodarowania:

· Ustawa z dnia 07.07.1994r. prawo budowlane (Dz.U. Nr 89 z dnia 25.08.1994r. poz. 414 wraz z późniejszymi zmianami),

· Ustawa z dnia 07.07.1994r. o zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jednolity Dz.U. Nr 15 z dnia 25.02.1999r. poz. 139 wraz z późniejszymi zmianami).

Polityka ekologiczna państwa ma na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska. Na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa się:

1) cele ekologiczne,

2) priorytety ekologiczne,

3) rodzaj i harmonogram działań proekologicznych,

4) środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe.

Politykę ekologiczną państwa przyjmuje się na 4 lata, z tym że przewidziane w niej działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata (POŚ; art. 14 ust.2).

2.5.2.3 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Gminy Kozy
w zakresie ochrony przed hałasem wraz ze stanem docelowym

Do potrzeb związanych z ochroną środowiska na terenie Gminy Kozy w zakresie ochrony przed hałasem należy przyjąć:

1. Dbałość o stan techniczny nawierzchni dróg celem zwiększenia płynności ruchu komunikacyjnego w szczególności związanego z koniecznością przejazdu przez ciasne centrum miejscowości, co wpłynie na obniżenie emisji hałasu do środowiska.

2. W planach zagospodarowania przestrzennego wydzielić tereny z zakazem realizacji jakiejkolwiek zorganizowanej działalności inwestycyjnej, także zakładów rzemieślniczych (mogących być potencjalnymi źródłami hałasu do środowiska).

2.5.3 Cele i kierunki działań

Według dokumentu, jakim jest „Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego” zagadnienia związane z ochroną przed hałasem nie zostało wyartykułowane
w żadnym z celów strategicznych.

Drugim ważnym dokumentem jest „Program Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego”, w którym do celów długoterminowych (do 2015r.) zaliczono „zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska poprzez obniżenie jego natężenia do poziomu obowiązujących standardów”.

Według w/w dokumentu do celów krótkoterminowych (do 2004r.) zaliczono między innymi:

1. Inwentaryzację stanu zagrożenia hałasem.

2. Eliminację zagrożenia hałasem.

W dokumencie, którym jest „Program zrównoważonego rozwoju oraz ochrony środowiska powiatu bielskiego do 2015r.”, do priorytetów średniookresowych do 2005 roku zaliczono „poprawę klimatu akustycznego na terenie powiatu bielskiego poprzez zahamowanie wzrostu zagrożeń wynikających z emisji hałasu do środowiska jak i podjęcie działań zmierzających do obniżenia poziomu hałasu do obowiązujących normatywów”, co jest istotnym czynnikiem mającym wpływ na ochronę środowiska. Program średniookresowych działań w tym zakresie winien obejmować także działania powiatu, które umożliwią między innymi podjęcie działań na rzecz realizacji obwodnicy dla Kóz.

2.5.4 Priorytety ekologiczne

Gmina Kozy nie posiada dokumentu, jakim jest „Strategia rozwoju Gminy Kozy”. Jednakże celami strategicznymi w zakresie poprawy stanu środowiska w tym poprawy stanu klimatu akustycznego powinny być:

1. Szeroko pojęta edukacja ekologiczna oraz działalność promocyjna na rzecz ekologii (w tym wskazanie na zanieczyszczenia środowiska hałasem).

2. Ograniczenie zanieczyszczeń, w tym hałasu (hałas traktowany jest jako zanieczyszczenie).

3. Ograniczenie emisji hałasu z ciągów komunikacyjnych (polepszenie stanu technicznego dróg, budowa północnej obwodnicy Kóz).

2.5.4.1 Cele krótkoterminowe – do roku 2005

Do celów krótkoterminowych, w zakresie ochrony środowiska przed hałasem na terenie Gminy Kozy należy przyjąć:

1. Opracowanie programów edukacyjnych uświadamiających problemy ochrony przed hałasem

2. Remonty i modernizację dróg.

2.5.4.2 Cele długoterminowe – do roku 2015

Cele długoterminowe w zakresie poprawy klimatu akustycznego na terenie Gminy Kozy stanowią pochodną założeń krótkoterminowych. Do takich działań należeć będą:

1. Kontynuacja programów edukacyjnych uświadamiających problemy ochrony przed hałasem.

2. Stworzenie Gminnej bazy danych o obiektach stwarzających zagrożenie akustyczne dla środowiska.

3. Minimalizacja emisji hałasu komunikacyjnego poprzez planowe remonty
i modernizację dróg.

4. Tworzenie stref buforowych pomiędzy nowoprojektowanymi centrami przemysłu i usług, a terenami zabudowy mieszkaniowej.

5. Wyprowadzenie ruchu tranzytowego z centrum Kóz poprzez budowę północnej obwodnicy.

2.5.5 Mechanizmy prawno-ekonomiczne

Mechanizmy prawne służące realizacji programów ochrony środowiska w zakresie ochrony przed hałasem, nakładają na organy administracji samorządowej określone zadania wynikające z ustawy Prawo ochrony środowiska czy ustawy
o zagospodarowaniu przestrzennym. Według ustawy Prawo ochrony środowiska każdy z organów administracji działając według przepisów prawnych ma inny zakres kompetencji i zadań.

Ochrona środowiska przed hałasem realizowana jest przez organy administracji państwowej i samorządowej. Każdy z organów administracji działając według przepisów prawnych ma inny zakres kompetencji i zadań.

Æ Rada gminy,

· uchwala gminny program ochrony środowiska (POŚ; art.18 ust.1).

Æ Gmina (wójt)

· sporządza gminny program ochrony środowiska (POŚ; art.17 ust.1).

· sporządza co 2 lata raport, z wykonania programów, który przedstawia radzie gminy (POŚ; art.18 ust.2).

· nakazanie osobie fizycznej eksploatującej instalację w ramach zwykłego korzystania ze środowiska lub eksploatującej urządzenie, wykonanie
w określonym czasie czynności zmierzających do ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko (w formie decyzji na podstawie POŚ; art.363),

· zgoda na pojęcie wstrzymanej działalności gdy dokonano czynności zabezpieczających środowisko np. ze względu na ponadnormatywną emisję hałasu do środowiska (POŚ; art.372),

· sprawowanie kontroli w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie środowiska (w tym oddziaływania hałasu przenikającego do środowiska) poprzez występowanie w charakterze oskarżyciela publicznego lub występowanie do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o podjęcie odpowiednich działań (POŚ; art.379 ust. 1, 4 i 5),

· wydawanie decyzji ustalających warunki zabudowy i zagospodarowania terenu (w tym warunków ochrony środowiska przed hałasem).

Procedury administracyjne prowadzone w zakresie ochrony środowiska przed hałasem polegają z jednej strony na prowadzeniu kontroli stanu środowiska,
a z drugiej strony na tworzeniu miejscowego prawa ustalającego standardy imisyjne.

Do prowadzenia kontroli klimatu akustycznego powołane są różne organy administracji jak:

Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska prowadzący kontrolę klimatu akustycznego związanego z emisją hałasu do środowiska.

Organ nadzoru budowlanego posiadający uprawnienia kontrolne w zakresie ochrony środowiska przed hałasem w odniesieniu do obiektów budowlanych, których stan techniczny może spowodować zagrożenie środowiska lub użytkowany jest w sposób zagrażający środowisku.

Państwowa Inspekcja Sanitarna prowadząca badanie klimatu akustycznego środowiska pracy w zakresie zagrożenia życia i zdrowia ludzi.

W ramach procedur administracyjnych istnieją warunki do tworzenia miejscowego prawa ustalającego standardy imisyjne.

Procedury dotyczące ustaleń zagospodarowania przestrzennego pozwalają na uwzględnienie ochrony środowiska przed hałasem. Przy tworzeniu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego uwzględnienie wymagań ochrony środowiska przed hałasem powinno zawierać studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (w opisie oraz załącznikach mapowych). Kolosalne znaczenie ma tutaj przepis wymagający dołączenie prognozy skutków ustaleń planu miejscowego na środowisko, w tym na klimat akustyczny.

Procedury dotyczące lokalizacji obiektów budowlanych.

Decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu powinna zawierać warunki wynikające z potrzeb ochrony środowiska przed hałasem. Decyzję taką wydaje organ gminy.

Pozwolenie na budowę wydaje organ administracji architektoniczno-budowlanej na podstawie wniosku, do którego dołączona jest decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz projekt budowlany z uzgodnieniami w zakresie ochrony środowiska.

Pozwolenie na użytkowanie wydaje organ administracji architektoniczno-budowlanej. W przypadku obiektów przemysłowych inwestor zobowiązany jest przed przystąpieniem do użytkowania powiadomić PIOŚ, który może wstrzymać oddanie obiektu do eksploatacji jeśli nie spełnia on wymogów ochrony środowiska przed hałasem.

Środki finansowo-prawne ochrony środowiska stanowią w szczególności:

1) opłata za korzystanie ze środowiska,

2) administracyjna kara pieniężna,

3) zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych służące celom ochrony środowiska.

Administracyjna kara pieniężna jest ponoszona za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska, ustalonych decyzją w emitowania hałasu do środowiska.

Ochrona przed hałasem związana jest z zainwestowaniem dużych kwot na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych, zaś zadania w tym zakresie
w nieznacznym zakresie realizowane są bezpośrednio przez gminę. Inwestorami są instytucje oraz przedsiębiorcy z terenu gminy. Gmina dla realizacji celów, związanych z ochroną przed hałasem może stwarzać inwestorom odpowiednie warunki np. przez określenie w planach zagospodarowania przestrzennego zapisów dotyczących standardów akustycznych. Przykładami takich rozwiązań mogą być dofinansowanie do inwestycji ze środków gminnego funduszu ochrony środowiska.

2.5.6 Matryca logiczna

Cele Rezultaty	*Logika interwencji*	*Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć*	*Źródła i sposoby weryfikacji*	*Założenia*
Cele nadrzędne	Zapewnienie mieszkańcom atrakcyjnego miejsca zamieszkania, pracy, wypoczynku poprzez poprawę jakości środowiska pod względem ochrony przed hałasem	Obniżenie poziomu hałasu przenikającego do środowiska	Pomiary imisji hałasu w środowisku
Cele szczegółowe	Ograniczenie hałasu poprzez dbałość o stan techniczny dróg Tworzenie terenów wolnych od oddziaływań akustycznych związanych z przemysłem i komunikacją Wyprowadzenie ruchu tranzytowego z centrum Kóz poprzez budowę północnej obwodnicy	Modernizacja dróg poprzez zmianę struktury nawierzchni (asfalty porowate, „ciche asfalty”); Modernizacja ciągów komunikacyjnych poprzez stworzenie płynności ruchu (na newralgicznych skrzyżowaniach budowa małych rond); W planach zagospodarowania przestrzennego wydzielenie terenów z zakazem realizacji jakiejkolwiek zorganizowanej działalności inwestycyjnej, także zakładów rzemieślniczych mogących być potencjalnymi źródłami hałasu do środowiska.	Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska Starostwo Powiatowe w Bielsku-Białej Urząd Gminy Kozy WIOŚ w Katowicach Delegatura w Bielsku-Białej	Pozyskanie odpowiednich środków finansowych Pozyskanie inwestorów
Oczekiwane rezultaty	Zwiększenie atrakcyjności Gminy poprzez obniżenie poziomu dźwięku w środowisku	Porównawcze pomiary imisji hałasu na wybranych obszarach Gminy	Ankiety Pomiary imisji hałasu	Ogólna poprawa klimatu akustycznego na terenie Gminy

2.5.7 Harmonogram realizacji programu w zakresie ochrony przed hałasem

*L.P.*	*Nazwa zadania*	*Termin rozpoczęcia planowany*	*Termin zakończenia planowany*	*Jednostka odpowiedzialna*	*Planowane efekty ekologiczne*	*Planowane koszty ogółem* *[PLN] tys.*	UE *[PLN]*	*NFOS* *[PLN]*	*WFOS* *[PLN]*	*Środki własne*	*Uwagi*
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
I	ZADANIA WŁASNE GMINY*
1	Opracowanie programów edukacyjnych uświadamiających problemy ochrony przed hałasem	2004	2015	Urząd Gminy Kozy	Podniesienie świadomości społeczności lokalnych o zagrożeniach związanych z zanieczyszczeniem jakim jest hałas	24				X	Współpraca ze szkołami organizacjami społecznymi
2	Stworzenie bazy danych o obiektach przemysłowych stwarzających zagrożenie akustyczne dla środowiska	2004	2015	Urząd Gminy Kozy	Kontrola oceny stanu akustycznego na terenie Gminy	20				X	Współpraca z WIOŚ w Katowicach Delegaturą w Bielsku-Białej
3	Opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego Gminy ze szczegółowym opisem dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku w środowisku dla poszczególnych jednostek strukturalnych	2003	2004	Urząd Gminy Kozy	Kontrola stanu środowiska, eliminacja lokalnych konfliktów	20				X
SUMA						64

* Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji Gminy

*Lp.*	*Nazwa zadania*	*Termin rozpoczęcia planowany*	*Termin zakończenia planowany*	*Jednostka odpowiedzialna*	*Planowane efekty ekologiczne*	*Planowane koszty ogółem* *[PLN] tys.*	UE *[PLN]*	*NFOS* *[PLN]*	*WFOS* *[PLN]*	*Środki własne*	*Uwagi*
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
II	ZADANIA KOORDYNOWANE GMINY**
1	Opracowanie koncepcji zmian ruchu samochodowego w centrach miejscowości (np. poprzez jego skanalizowanie), co wpłynie na poprawę klimatu akustycznego terenów przyległych	2004	2008	Zarząd Dróg Powiatowych Zarząd Dróg Wojewódzkich Właściciele linii kolejowych	Poprawa klimatu akustycznego na terenie Gminy	20				X
2	Minimalizacja emisji hałasu komunikacyjnego poprzez budowę ekranów akustycznych wzdłuż tras komunikacyjnych gdzie występują przekroczenia standardów akustycznych	2004	2015	Zarząd Dróg Powiatowych Zarząd Dróg Wojewódzkich Właściciele linii kolejowych	Poprawa klimatu akustycznego na terenie Gminy	200				X
SUMA						220

2.5.8 Wnioski

Realizując działania w zakresie poprawy klimatu akustycznego w aspekcie ochrony środowiska przed hałasem należy dążyć by:

- Działania na rzecz ochrony środowiska przed hałasem skoncentrować na obniżeniu uciążliwości powodowanych przez komunikację.

- Działaniami zapobiegawczymi objąć trasy komunikacyjne podejmując inwestycje drogowe w dziedzinie infrastruktury.

- Ograniczyć rozprzestrzenianie się hałasu komunikacyjnego w drodze przedsięwzięć technicznych (zadrzewienia, wymiana okien).

- Dążyć do utrzymania ruchu tranzytowego poza terenami mieszkaniowymi i terenami atrakcyjnymi krajobrazowo.

- Zapewnić możliwość lokalizacji dla obiektów przemysłowych i produkcyjnych poprzez podporządkowanie struktury przestrzennej Gminy.

- Ustalić, iż w planach zagospodarowania przestrzennego zostaną wydzielone tereny pod realizację zorganizowanej działalności inwestycyjnej, zakładów mogących być potencjalnymi źródłami hałasu do środowiska.

- Przyjąć, iż w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego uwzględnione będzie kształtowanie klimatu akustycznego.

- Dla istniejących obszarów zabudowy mieszkaniowej postuluje się likwidację lub ograniczenie działalności gospodarczej uciążliwej dla środowiska pod względem akustycznym.

2.6 Promieniowanie niejonizujące

Promieniowaniem niejonizującym nazywamy takie promieniowanie, którego energia oddziałująca na każde ciało materialne (w tym także na ciało człowieka), nie powoduje w nim procesu jonizacji. Promieniowanie niejonizujące jest ściśle związane ze zmianami pola elektrycznego i pola magnetycznego (pole elektromagnetyczne). Powyższe pola charakteryzowane są poprzez natężenie pola elektrycznego lub gęstość strumienia energii[17].

Ryzyko związane z narażeniem na oddziaływanie pola elektromagnetycznego, występuje głównie podczas eksploatacji źródeł (urządzeń) wytwarzających energię elektromagnetyczną. Promieniowanie niejonizujące może występować wszędzie, w domu, w pracy, a nawet w miejscu wypoczynku. Według ustawy o Ochronie Środowiska elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące stanowi uciążliwość dla środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627).

Źródłami lub urządzeniami, które wytwarzają elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące, według Rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 roku, są urządzenia:

- wytwarzające pole elektryczne i magnetyczne stałe,

- wytwarzające pole elektryczne i magnetyczne o częstotliwości 50 Hz, takie jak: stacje i linie elektroenergetyczne (stacje i linie wysokiego napięcia),

- wytwarzające pole elektromagnetyczne o częstotliwości od 1kHz do 300000 MHz, są to: urządzenia radiokomunikacyjne (radiowe i telewizyjne anteny nadawcze, łączność radiowa, CB radio, radiotelefony, anteny stacji bazowych telefonii komórkowej), radionawigacyjne i radiolokacyjne (radary)[18].

Powyższe rozporządzenie oprócz szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem niejonizującym szkodliwym dla ludzi i środowiska, zawiera również:

- dopuszczalne poziomy elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego, jakie może występować w otoczeniu,

- wymagania dotyczące wykonywania pomiarów kontrolnych promieniowania niejonizującego wykonywanych dla celów ochrony środowiska.

Na terenach zabudowy mieszkaniowej, a także na obszarach, na których znajdują się szpitale, przedszkola, żłobki, internaty oraz szkoły, wartość graniczna natężenia składowej elektrycznej elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego o częstotliwości 50 Hz, ustalona tym rozporządzeniem wynosi 1kV/m, natomiast składowa magnetyczna nie powinna przekroczyć poziomu
80 A/m.

Zagadnienia dotyczące ochrony ludzi i środowiska przed niekorzystnym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, oprócz Prawa ochrony środowiska, są również regulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi.

Ogólne zasady ochrony środowiska i ludzi przed promieniowaniem niejonizującym mówią, że źródła emisji promieniowania mogą być używane wyłącznie pod warunkiem zapewnienia całkowitej ochrony przed ich niekorzystnym oddziaływaniem przede wszystkim na ludzi i środowisko.

2.6.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu

Z informacji uzyskanych przekazanych przez Urząd Gminy Kozy wiadomo, że na terenie Gminy zlokalizowane są anteny stacji bazowej telefonii komórkowej:

- 2 stacje systemu GSM 900 znajdująca się na wieży remizy Straży Pożarnej na terenie OSP,

- stacja projektowana przy ul. Dworcowej (uzyskała pozwolenie).

Po zapoznaniu się z oceną oddziaływania na środowisko niniejszej anteny, stwierdzono, że stacja bazowa telefonii komórkowej nie stanowi zagrożenia dla ludności i środowiska naturalnego.

Gmina Kozy nie posiada własnego źródła energii elektrycznej. Doprowadzana jest ona ze źródeł zewnętrznych. Pierwsze dwa źródła przynależą do Rejonu Energetycznego w Bielsku-Białej (Beskidzka Energetyka), pozostałe – do Rejonu Energetycznego w Kętach:

- GPZ 110/15/6 kV – Zakłady Metalowe w Bielsku-Białej,

- stacja 220/110/15 kV – Komorowice,

- stacja 110/30/15 kV – Kęty,

- stacja 110/15/6 kV – Czechowice

Cały obszar Gminy Kozy zasilany jest energią o napięciu 15 kV, za pośrednictwem napowietrznej sieci rozdzielczej.

Większość wymienionych powyżej linii zasilana jest jednostronnie, bez możliwości rezerwowania w przypadku awarii.

Oprócz sieci rozdzielczej, przez teren Gminy przebiegają jeszcze następujące napowietrzne linie przesyłowe:

- linia 30/110 kV Bielsko-Biała – Kobiernice (obecnie nieczynna),

- linia 110 kV GPZ 220/110/15 Komorowice – Kęty GPZ „SOŁA” 110/6,

- linia 220 kV GPZ 220/110/15 Komorowice – Bujaków GPZ 220.

Energia elektryczna jest dostarczana do wszystkich odbiorców przemysłowych i mieszkańców Gminy Kozy.

Stan techniczny urządzeń i sieci wysokiego napięcia jest dobry, natomiast stan techniczny układu sieci rozdzielczej służby energetyczne oceniają również jako dobry. Niniejszy układ posiada rezerwy pozwalające na pokrycie zwiększonego zapotrzebowania na energię elektryczną. Pokrycie zwiększonego zapotrzebowania wiąże się jednak z modernizacją fragmentów sieci oraz realizacją elementów stacyjnych.

Podstawowym problemem w zakresie odbiorców w energię elektryczną,
a szczególnie niektórych rejonów Gminy, są spadki napięcia. Wynika to z nieprzystosowania części istniejących sieci niskiego napięcia w stosunku do rosnącego zapotrzebowania na moc elektryczną przez odbiorców.
W związku z tym wymagana jest częściowa modernizacja oraz rozbudowa układu średniego napięcia o nowe elementy stacyjne i liniowe, w miarę wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną, szczególnie na nowych obszarach mieszkaniowych i produkcyjno-usługowych.

2.6.2 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb

2.6.2.1 Stan docelowy

Osiągnięcie stanu docelowego będzie polegało przede wszystkim na ograniczeniu uciążliwości oddziaływania pól elektromagnetycznych (promieniowania niejonizującego) dla środowiska na terenie Gminy Kozy.

Ochrona przed niekorzystnym działaniem pola elektromagnetycznego polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska naturalnego poprzez:

- utrzymanie poziomów elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego poniżej dopuszczalnego lub co najwyżej na poziomie dopuszczalnym,

- zmniejszenie poziomu elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego co najmniej do dopuszczalnego, wówczas gdy nie jest ono dotrzymane.

W przypadku Gminy Kozy ochrona przed promieniowaniem niejonizującym będzie polegała głównie na przestrzeganiu przepisów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 roku dotyczących głównie dopuszczalnych poziomów elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego.

Szczególną uwagę należy tutaj zwrócić na to, że na terenach zabudowy mieszkaniowej, na obszarach, na których znajdują się, przedszkola, żłobki, internaty oraz szkoły, wartość graniczna natężenia pola elektrycznego ustalona tym rozporządzeniem nie powinna przekroczyć wartości 1kV/m. Natomiast natężenie pola magnetycznego na tym terenie nie powinno przekraczać wartości 80 A/m.

Powyższe warunki muszą zostać uwzględnione podczas aktualizowania planów zagospodarowania przestrzennego Gminy, a w szczególności modernizacji i rozbudowy sieci wysokiego napięcia.

Rozbudowa i modernizacja istniejącej sieci wysokiego napięcia jest wskazana, pod warunkiem dotrzymania odpowiedniej lokalizacji i dopuszczalnych poziomów elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego (w pobliżu zabudowy mieszkaniowej, szpitali, szkół, przedszkoli, żłobków wartość natężenia pola elektrycznego nie powinna przekroczyć 1kV/m).

Utrzymanie promieniowania niejonizującego poniżej lub na poziomie dopuszczalnym jest niezmiernie ważna i należy go przestrzegać dla dobra zdrowia ludzi i ochrony środowiska Gminy Kozy.

Aby możliwe było przestrzeganie powyższych przepisów program przewiduje wprowadzenie systemu monitoringu środowiska pod względem oddziaływania pól elektromagnetycznych. Okresowe badania kontrolne poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku na obszarze Gminy Kozy, będą prowadzone na zlecenie Wojewody. Wojewoda będzie również odpowiedzialny za prowadzenie rejestru, który zawiera informacje o terenach z przekroczonymi dopuszczalnymi poziomami pól elektromagnetycznych w środowisku. Niniejszy rejestr Wojewoda powinien aktualizować co roku (Prawo ochrony środowiska, Dz. U. Nr 62 z dnia 27 kwietnia 2001 r.).

Przewiduje się kontrolowanie poziomu promieniowania szczególnie na obszarach zabudowy mieszkalnej lub innej zabudowy „specjalnej troski” (przedszkola, szkoły, internaty, itp.) na terenie Gminy Kozy. Pozwoli to na uniknięcie w przyszłości, lokalizacji domów mieszkalnych i innych, wyżej wymienionych budynków, na terenie, gdzie promieniowanie niejonizujące przekracza poziom dopuszczalny -1kV/m i może zagrażać zdrowiu i samopoczuciu ludzi.

2.6.2.2 Regulacje prawa wspólnotowego

Niestety Unia nie sformułowała jeszcze odpowiednich dyrektyw dotyczących ochrony przed elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym.

W poniżej tabeli przedstawiono porównanie obowiązujących w Polsce dopuszczalnych natężeń pola elektrycznego z wartościami granicznymi obowiązującymi w innych krajach Europy. Analizując poniższe dane, można stwierdzić, że polskie przepisy dotyczące ochrony przed oddziaływaniem pola elektrycznego należą do najbardziej rygorystycznych w Europie.

Tabela 2‑9.Porównanie wartości dopuszczalnych natężenia pola elektrycznego Polski i niektórych krajów Europy[19].

*Kraj lub organizacja międzynarodowa*	*Wartość dopuszczalna natężenia pola elektrycznego E [kV/m]*	*Komentarz*
Austria	5,0	Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych
Austria	10,0	Przebywanie w polu krótkotrwałe
Belgia	5,0	Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych
Belgia	10,0	Przebywanie w polu krótkotrwałe
Niemcy	5,0	Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych
Niemcy	10,0	Przebywanie w polu do 2 godzin dziennie
Polska	1,0	W miejscach lokalizacji budynków mieszkalnych i innych „specjalnej troski” (żłobki, przedszkola, szkoły, internaty, itp.)
Polska	10,0	W pozostałych miejscach dostępnych dla ludzi
Wielka Brytania	12,3	Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych
Włochy	5,0	Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych
Włochy	10,0	Przebywanie w polu krótkotrwałe
Propozycja dla krajów Unii Europejskiej	5,0	Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych

2.6.2.3 Aktualny stan prawa polskiego w zakresie ochrony przed elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym

Ochrona środowiska przed elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym w Polsce realizowana jest w oparciu o takie akty prawne, jak:

- Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami).

- Rozporządzenie Ministra Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mogą występować w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania (Dz. U. nr 107, poz. 676 z 20 sierpnia 1998r.).

- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75, poz .690).

- Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia
3 listopada 1998 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego.

2.6.2.4 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Gminy Kozy przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznym

W oparciu o przeprowadzone analizy stanu ochrony przed elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym na terenie Gminy Kozy, dokonano identyfikacji potrzeb w zakresie dostosowania stanu teraźniejszego do przepisów określających dopuszczalne wartości promieniowania niejonizującego. Stwierdzono, że wymogi ochrony środowiska, zobowiązują do podjęcia odpowiednich działań mających na celu ochronę przed szkodliwym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych na otoczenie.

Ustalono, że w zakresie ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych należy:

- przestrzegać przepisów dotyczących dopuszczalnych poziomów promieniowania niejonizującego, szczególnie na obszarach zabudowań mieszkalnych oraz na terenach, na których znajdują się żłobki, przedszkola, szkoły, szpitale, internaty, itp. (wartość składowej elektrycznej elektromagnetycznego promieniowania nie może przekroczyć 1kV/m, natomiast poziom składowej magnetycznej – 80 A/m),

- systematycznie kontrolować poziom promieniowania szczególnie na obszarach zabudowy mieszkalnej i innej zabudowy „specjalnej troski”.

2.6.3 Cele i kierunki działań

Cel dotyczący ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych (elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego)
w Gminie Kozy zgodny jest ze strategią Województwa Śląskiego (ujęty został
w programie operacyjnym województwa).

W strategii rozwoju Województwa Śląskiego zapisano:

„Priorytet rozwoju Województwa Śląskiego F:

Poprawa jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwiększenie atrakcyjności terenu.

Cel strategiczny C₃: Polepszenie jakości powietrza

Kierunki działań:

- FC₃K₁ – redukcja niskiej emisji, ograniczenie emisji CO₂ (oraz NO_x+SO_x), ograniczenie strat energetycznych,

- FC₃K₂– zintegrowanie i rozbudowa systemu ciepłowniczego regionu, rozwój odnawialnych systemów produkcji energii oraz mikrogeneracji; rozbudowa systemu wspierania inwestycji odnawialnych źródeł energii; przebudowa świadomości społecznej w zakresie racjonalnego użytkowania energii,

- FC₃K₃ – promocja wykorzystania alternatywnych źródeł energii cieplnej.

W „Programie Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego” zapisano:

„Priorytet: Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące (PR)

Cel długoterminowy do 2015 roku: Kontrola i ograniczenie emisji niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego do środowiska.

Cele krótkoterminowe:

- PR 1. Rozeznanie skali zagrożenia promieniowaniem niejonizującym.

- PR 2. Ograniczenie emisji promieniowania niejonizującego do środowiska.

Kierunki działań:

- PR 1.1. Przeprowadzenie badań zagrożenia promieniowaniem niejonizującym

- PR 2.1. Preferowanie nisko konfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania niejonizującego

- PR 2.2. Opracowywanie planów zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem zagrożeń promieniowaniem niejonizującym”.

2.6.4 Priorytety ekologiczne

Jednym z wymogów realizujących program ochrony środowiska na terenie Gminy Kozy jest ochrona środowiska i ludności przed negatywnym oddziaływaniem elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego. Powinna ona być prowadzona zgodnie z założeniami polityki ekologicznej państwa w zakresie ochrony przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych.

2.6.4.1 Cele krótkoterminowe – do roku 2005

Cele krótkoterminowe obejmują te działania z zakresu ochrony przed elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym, które mogą być zrealizowane do 2005 roku.

- preferowanie mało konfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania niejonizującego,

- opracowywanie przyszłych planów zagospodarowania przestrzennego, modernizacji i rozbudowy istniejącej sieci wysokiego napięcia z uwzględnieniem zagrożeń promieniowaniem niejonizującym,

- zwracanie szczególnej uwagi na lokalizację zabudowań mieszkalnych, żłobków, przedszkoli, szkół, itp. – składowa pola elektrycznego na tym terenie, nie może przekroczyć wartości 1kV/m.

- przeprowadzenie okresowych badań, w celu rozeznania aktualnego oddziaływania pól elektromagnetycznych na środowisko,

2.6.4.2 Cele długoterminowe – do roku 2015

Głównym celem długoterminowym jaki przyjęto dla Gminy Kozy to kontrola i ograniczenie emisji niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego do środowiska:

- stworzenie systemu monitoringu środowiska Gminy ze względu na szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych,

- ograniczenie emisji promieniowania niejonizującego do środowiska.

2.6.5 Matryca logiczna

Cele Rezultaty	*Logika interwencji*	*Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć*	*Źródła i sposoby weryfikacji*	*Założenia*
Cele nadrzędne	Kontrola i ograniczenie emisji niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego do środowiska	Obniżenie poziomów szkodliwego promieniowania elektromagnetycznego w środowisku	Pomiary poziomów promieniowania niejonizującego
Cele szczegółowe Programu	Rozeznanie stanu zagrożenia oddziaływania pól elektromagnetycznych Ograniczenie emisji elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego do środowiska	Przeprowadzenie badań środowiska ze względu na promieniowanie niejonizujące Określenie terenów na których zostały przekroczone dopuszczalne poziomy promieniowania Przeprowadzanie okresowych pomiarów potwierdzających poziom promieniowania niejonizującego	Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska Urząd Gminy w Kozach	Pozyskanie odpowiednich środków finansowych
Oczekiwane rezultaty	Ochrona środowiska i zdrowia mieszkańców Gminy przed niekorzystnym promieniowaniem niejonizującym	Porównawcze pomiary promieniowania na wybranych terenach Gminy Poprawa samopoczucia mieszkańców	Pomiary promieniowania	Ochrona środowiska i zdrowia mieszkańców

2.6.6 Harmonogram realizacji Programu

L.p.	Nazwa zadania		Termin rozpoczęcia planowany	Termin zakończenia planowany	Jednostka odpowiedzialna		Planowane efekty ekologiczne	Planowane koszty ogółem [PLN] tys.	UE	NFOS	WFOS	środki własne	Partne-rzy
1	2		3	4	5		6	7	8	9	10	11	12
I	ZADANIA WŁASNE GMINY*
	Brak
SUMA
II	ZADANIA KOORDYNOWANE GMINY**
1	Stworzenie systemu monitoringu środowiska ze względu na promieniowanie niejonizujące	2003		2015		Urząd Wojewódzki	Wyznaczenie terenów o przekroczonej wartości dopuszczalnego poziomu promieniowania niejonizującego	100
SUMA								100

* Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji Gminy

2.6.7 Wnioski

Ochrona środowiska przed szkodliwym działaniem pól elektromagnetycznych, polega na ograniczeniu promieniowania niejonizującego do wartości niższych lub równych poziomom dopuszczalnym, które określone zostały polskimi przepisami prawnymi.

Niezwykle ważne jest, aby w miejscach zabudowy mieszkalnej oraz na terenach gdzie zlokalizowane są żłobki, przedszkola i szkoły, wartości składowej elektrycznej nie przekraczały 1kV/m, natomiast składowej magnetycznej – 80 A/m.

Zapewnianie jak najlepszej ochrony zdrowia ludzi i środowiska można uzyskać poprzez:

- utrzymywanie dopuszczalnych poziomów promieniowania niejonizującego, szczególnie na obszarach zabudowań mieszkalnych oraz na terenach, na których znajdują się żłobki, przedszkola, szkoły, szpitale, internaty, itp. – poziom promieniowania na tym terenie nie może przekroczyć wartości 1kV/m.,

- systematyczne kontrolowanie poziomu promieniowania elektromagnetycznego szczególnie na obszarach zabudowy mieszkalnej jak i tam gdzie zlokalizowane są żłobki, przedszkola, szkoły, szpitale, itp.

W celu kontrolowania i ograniczenia niekorzystnego oddziaływania elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego, należy:

- stworzyć system monitoringu środowiska Gminy ze względu na szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych,

- przeprowadzać okresowe badania, w celu rozeznania aktualnego oddziaływania pól elektromagnetycznych na środowisko,

- zwracać szczególną uwagę na lokalizację zabudowań mieszkalnych, żłobków, przedszkoli, szkół, szpitali, itp. - na terenie lokalizacji powyższych budynków, poziom elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego nie może być przekroczony,

- przyszłe plany zagospodarowania przestrzennego Gminy, opracowywać ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń spowodowanych promieniowaniem niejonizującym,

- preferować mało konfliktowe lokalizacje źródeł promieniowania niejonizującego.

2.7 Ochrona przyrody

2.7.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu

Zbiorowiska roślinne

Teren gminy Kozy charakteryzuje się stosunkowo dużym udziałem lasów, które stanowią prawie połowę ogólnej jej powierzchni . Ogólnie lasy na terenie gminy, zwłaszcza fragmenty położone w obrębie Beskidu Małego, cechują się dużym zwarciem, co umożliwia bytowanie i migracje wielu gatunkom fauny i flory.

Zbiorowiska nieleśne o największym zróżnicowaniu występują w sąsiedztwie cieków oraz na terenach podmokłych. Są one często bardzo bogate florystycznie i wartościowe pod względem przyrodniczym. Dotyczy to zwłaszcza łąk związanych z siedliskami wilgotnymi, na których terenie spotyka się liczne rzadkie i chronione gatunki roślin oraz bogatą gatunkowo faunę.

Tabela 2‑10 Wybrane nieleśne zbiorowiska roślinne na terenie gminy Kozy

*L.p.*	*Zbiorowisko rzeczywiste[20]*	*Zbiorowisko potencjalne (uwarunkowane siedliskowo)*	*Walory przyrodnicze*	*Miejsca występowania*
1	2	3	4	5
1	Wilgotna łąka z ostrożeniem łąkowym (Cirsietum rivularis)	Łęg jesionowo-olszowy (Fraxino-Alnetum), łęg jesionowo-wiązowy (Ficario-Ulmetum minoris)	Wysokie	Mała Kępa, Pasieki
2	Świeża łąka rajgrasowa (Arrhenatheretum medioeuropaeum)	Grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum)	Średnie	Dolne partie stoków Hrobaczej Łąki, Dolna Wieś, Pasieki
3	Murawa bliźniczkowa (Polygalo-Nardetum)	Kwaśna buczyna górska (Luzulo luzuloidis-Fagetum)	Średnie	Polany na Hrobaczej Łące
5	Ziołorośle z lepiężnikiem białym (Petasitetum albi)	Nadrzeczna olszyna górska (Alnetum incanae)	Wysokie	Skarpy, brzegi potoków, nad potokiemi w obrębie Beskidu Małego

Powyższe zestawienie zawiera przykłady najbardziej typowych zbiorowisk nieleśnych z określeniem potencjalnych możliwości ich przekształceń na drodze naturalnej sukcesji. W celu zachowania ich obecnego charakteru należy nie dopuścić do zainicjowania procesów sukcesyjnych, zachowując dotychczasowy sposób użytkowania.

Bardzo istotnym składnikiem szaty roślinnej gminy Kozy są lasy (prawie połowa powierzchni gminy). Zdecydowana ich większość (monokultury świerka) nie przedstawia większych walorów przyrodniczych, są jednak fragmenty o charakterze naturalnym, charakteryzujące się typowym dla danego zespołu leśnego składem gatunkowym. Cechują się one zgodnością z tak zwaną potencjalną roślinnością naturalną, czyli uwarunkowaną siedliskowo i będącą ostatnim stadium sukcesji. Najlepiej zachowane fragmenty naturalnych zbiorowisk leśnych stanowią fragmenty żyznej buczyny karpackiej, kwaśnej buczyny górskiej, jaworzyny górskiej z miesiącznicą trwałą i jaworzyny karpackiej (tabela 1.1.1.2), występujące w reglu dolnym na stokach Hrobaczej Łąki i Gaików gdzie zaproponowano i zaprojektowano utworzenie rezerwatów przyrody.

Tabela 2‑11 Fragmenty naturalnych lasów na terenie gminy Kozy

Lp	*Potencjalna roślinność naturalna[21]*	*Tereny zgodne siedliskowo na terenie* *gminy* *Kozy [22]*	*Zachowane fragmenty naturalnej roślinności* *i stopień zachowania* **( słaby, średni,* *** dobry)
1	2	3	4
1	Żyzna buczyna karpacka (Dentario glandulosae-Fagetum)	Fragmenty piętra regla dolnego Beskidu Małego	Zajmuje niewielkie powierzchnie w obrębie kompleksów leśnych Hrobaczej Łąki i Gaików***
2	Kwaśna buczyna górska (Luzulo luzuloidis-Fagetum)	Fragmenty regla dolnego Beskidu Małego	Spore powierzchnie w obrębie kompleksów leśnych porastających stoki Gaików, Groniczka, Hrobaczej Łąki**
3	Jaworzyna górska z miesiącznicą trwałą (Lunario-Aceretum)	Fragmenty regla dolnego Beskidu Małego	Północny stok Hrobaczej Łąki w dolinie potoku Czerwonka, doliny górnego odcinka potoku na stoku Gaików***
4	Jaworzyna karpacka (Sorbo-Aceretum carpaticum)	Regiel dolny Beskidu Małego	Wąwóz potoku Czerwonka***
5	Grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum)	Pogórze Śląskie	Niewielkie powierzchnie w przysiółkach Pasieki i Duża Kępa**
6	Łęg jesionowo olszowy (Fraxino-Alnetum)	Doliny potoków w obrębie Pogórza Śląskiego	Niewielkie powierzchnie w przysiółkach Pasieki i Duża Kępa *
7	Łęg jesionowo-wiązowy (Ficario-Ulmetum minoris)	Siedliska wilgotne na Pogórzu Śląskim	Małe Kozy, Dolna Wieś*
8	Nadpotokowa olszynka górska (Alnetum incanae)	Tereny zalewowe nad potokami w obrębie Beskidu Małego i Pogórza Śląskiego	Nad potokiem Czerwonka**
9	Kontynentalny bór mieszany (Querco roboris-Pinetum_	Pogórze Śląskie	Górna Wieś, Duża Kępa*

Gospodarka łowiecka, rybactwo, wędkarstwo

Jedną z podstawowych przyczyn zmian ilościowych w faunie gminy jest odłów (pozyskanie) ssaków i ptaków stanowiących zwierzynę łowną.

Na terenie gminy i okolic istnieją 4 obwody łowieckie Nr: 186, 187, 197 i 198, obejmujące ogółem ok. 2690 ha. Spośród nich – dwa to obwody polne (186 i 187) oraz dwa – leśne (197 i 198), w których udział powierzchni leśnej przekracza 40% ogólnej powierzchni (tabela 2-12).

Tabela 2‑12 Struktura powierzchniowa obwodów łowieckich na terenie

*Lp.*	*Nr obwodu*	*Powierzchnia ogólna* *(ha)*	*Powierzchnia* *w granicach adm. gminy (ha)*	*Powierzchnia leśna (ha)*	*Grunty inne*	*Powierzchnia wyłączona (ha)*
	*Koło łowieckie*
1	2	3	4	5	6	7
1	186	4570	220	5	206	9
	„Knieja” Pisarzowice”
2	187	4110	850	1	583	266
	„Ryś” Bielsko - Biała
3.	197	4500	20	15	5	-
	„Beskid” Żywiec
4.	198	5095	1600	1044	240	316
	„Sokół” Bielsko - Biała
OGÓŁEM:			2690	1065	1034	591

W kategorii gruntów wyłączonych z gospodarki łowieckiej 100% stanowią tereny zurbanizowane (zabudowa mieszkaniowa, przemysłowo – usługowa i inne). Każde z kół łowieckich corocznie przygotowuje plany łowieckie, obejmujące: pozyskanie zwierzyny łownej wraz ze stanem jej populacji na podstawie corocznie prowadzonej inwentaryzacji oraz zagospodarowanie i szkody łowieckie.

Na terenie gminy zaznacza się wyraźna odrębność składu gatunkowego i ilościowego zwierzyny w części północnej (koła łowieckie: „Knieja” i „Ryś”) i południowej (koła łowieckie: „Sokół” i „Beskid”), którą określa poniższa tabela.

Tabela 2‑13 Wybrane elementy charakterystyki

Lp.	Elementy charakterystyczne	Część północna (na północ od DK Nr 52)	Część południowa (na południe od DK Nr 52)
1	Dominujący typ użytkowania terenu	duża mozaikowatość agrocenoz, gęsta sieć dróg, pojedyncze zadrzewienia	zwarte kompleksy leśne, zadrzewienia łęgowe w dolinach potoków
2	Przeważający skład gatunkowy zwierzyny	Sarna, zając, bażant,	Sarna, jeleń, dzik (przechodni),
3	Gatunki wyróżniające	Dzika kaczka i inne gatunki łowne ptactwa wodnego	Jeleń, lis,
4	Główne obszary łowieckie	Otwarte tereny rolnicze poza strefą zabudowy; strefa ekotonowa (na styku: las – pole)	Kompleksy leśne w pasmie Hrobaczej Łąki, Groniczka, górne odcinki dolin potoków.

W gospodarce łowieckiej na terenie gminy Kozy można zauważyć następujące tendencje:

- ścisła regulacja struktury wiekowej i płciowej populacji sarny ;

- duży odstrzał lisa, spowodowany jego ekspansją w łowisku i niszczeniem drobnej zwierzyny;

- południowa granica zasięgu populacji jelenia w Beskidzie Małym.

Gospodarka wędkarska na terenie gminy posiada marginalne znaczenie - praktycznie ogranicza się do niewielkich fragmentów potoków: Krzakówka i Pisarzówka.

Potencjalne możliwości w tym zakresie stwarza program zagospodarowania rekreacyjnego niecki poeksploatacyjnej w nieczynnym kamieniołomie w Kozach, natomiast niezależnie od tego dnia liczba mieszkańców gminy oraz bliskość aglomeracji bielskiej skłaniają do stworzenia „łowiska komercyjnego” dla okolicznych wędkarzy z zapleczem rekreacyjnym.

Obszary leśne

Ogólna powierzchnia lasów na terenie gminy Kozy wynosi 1064 ha co stanowi ok. 37% jej powierzchni. Niemal 95% tej powierzchni leśnej (986 ha) należy do administracji Lasów Państwowych, Nadleśnictwa Bielsko, Obręb Szczyrk.

Lasy niepaństwowe zajmują ok. 68 ha, w tym osób fizycznych – 59 ha, a dodatkowo występują lasy gminne o pow. 10 ha.

Zwarte kompleksy leśne Lasów Państwowych oraz enklawy lasów innej własności skupione są w przeważającej większości w południowej i południowo – zachodniej części gminy (pasmo Hrobaczej Łąki, Groniczka, Gaików), w obrębie Parku Krajobrazowego Beskidu Małego i jego otuliny.

Gospodarka leśna

Aktualny, obowiązujący operat urządzeniowy dla lasów Nadleśnictwa Bielsko, określa zasady wykonywania racjonalnej gospodarki leśnej prowadzonej na podstawach ekologicznych[23]. Na mocy Zarządzenia Nr 30 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 19.12.1994 r. całość nadleśnictwa Bielsko weszła w skład Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Beskidu Śląskiego”, którego cele obejmują m. in. trwałe zachowanie lub odtwarzanie naturalnych walorów lasu metodami racjonalnej gospodarki leśnej, opartej na:

- zachowaniu całej naturalnej zmienności przyrody leśnej i funkcji ekosystemów leśnych w stanie zbliżonym do natury,

- restytucji metod hodowli i odnowy lasu w celu szybszego tempa przywracania zgodności biocenozy z biotopem,

- ochronie i zachowaniu różnorodności biologicznej.

Podstawowe zalecenia, dotyczące wdrażania w/w racjonalnej gospodarki obejmują:

- pełne realizowanie typów gospodarczych drzewostanów i orientacyjnych składów gatunkowych nowozakładanych upraw;

- ochronę rzadkich typów siedliskowych lasów;

- wykorzystanie w maksymalnym stopniu odnowień naturalnych;

- zastosowanie rębni częściowych i stopniowych w celu uzyskania zróżnicowanej struktury gatunkowej, wiekowej i pionowej drzewostanów;

- dążenie do kształtowania struktury przestrzennej drzewostanów, charakteryzującej się istnieniem „biogrup drzew”;

- tworzenie we wszystkich rodzajach cięć na obrzeżach lasów, wzdłuż cieków i szerokich dróg – stref ekotonowych;

- utrzymywanie i ochronę enklaw gruntów nieleśnych wśród lasów.

Biorąc pod uwagę specyfikę lokalizacji kompleksów leśnych w granicach parku krajobrazowego i jego otuliny, dla ochrony i kształtowania wysokich walorów krajobrazowych przyjęto w operacie urządzeniowym dodatkowe ustalenia, tj.:

- dążenie do podnoszenia estetyki i malowniczości terenów rekreacyjnych (lasy nadleśnictwa w obrębie gminy Kozy zaliczono do kategorii lasów o bardzo dużej przydatności rekreacyjnej) przez tworzenie punktów widokowych,

- utrzymywania zwarcia pionowego i składu gatunkowego drzewostanów,

- preferowanie rębni złożonych oraz użytkowania lasu i zrywki w okresach zmniejszonego nasilenia ruchu turystycznego[24].

- Analiza gospodarki leśnej w zakresie pozyskania drewna w obrębie Szczyrk w latach 1990 – 1997 skłania do następujących wniosków:

- wysokie pozyskanie drewna z cięć przygodnych (wiatrołomy, śniegołomy, sanitarne – posusz czynny) w użytkowaniu przedrębnym, natomiast znaczący spadek – w rębnym,

- duży udział powierzchniowy i masowy trzebieży w użytkowaniu przedrębnym (tendencja malejąca),

- udział użytków przygodnych na poziomie 50 – 60% użytków rębnych i przedrębnych.

W lasach niepaństwowych, dla których zostały sporządzone operaty urządzeniowe, zakres niezbędnych prac dotyczy głównie założenia upraw leśnych na powierzchniach zrębowych oraz zadań z zakresu ochrony lasu, pielęgnacji upraw i drzewostanów.

Stan degradacji lasów

Lasy nadleśnictwa Bielsko zostały uznane za ochronne zarządzeniem Nr 240 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 19.05.1995 r. (głównie wodochronne oraz glebochronne, pozostające w II strefie uszkodzeń od imisji przemysłowych, a także położone w odległości do 50 km od granic miasta).

Spośród biotycznych czynników środowiska oddziaływujących na istniejące drzewostany sukcesywne, gradacje kornika drukarza w ostatnich 20 latach były jednym z istotnych czynników wymuszających przebudowę drzewostanów (monokultur) świerkowych, w celu dostosowania do warunków siedliskowych, natomiast uaktywniły się choroby grzybowe w uprawach, młodnikach i drzewostanach starszych.

Spośród biotycznych czynników środowiska, powodujących ogólne osłabienie części istniejących drzewostanów, istotne znaczenie posiadają szkody ze strony zwierzyny płowej (jeleniowate) w uprawach, młodnikach i starszych drzewostanach liściastych (jesion, jawor, buk). Ochrona upraw to głównie grodzenia, palikowanie sadzonek oraz chemiczne zabezpieczanie repelentami.

W obrębie Szczyrk, spośród czynników abiotycznych istotne znaczenie dla kondycji lasów posiadają ekstremalne warunki klimatyczne (silne wiatry, opady śniegu, itp.), wpływające na wielkość pozyskania drewna z cięć przygodnych.

Bardzo duża przydatność lasów nadleśnictwa do celów rekreacyjnych to nie tylko aspekt zorganizowanej, kwalifikowanej turystyki górskiej (4 szlaki znakowane, 3 szlaki zejściowe w obrębie gminy), lokalne drogi leśne jako projektowane trasy turystyki rowerowej, narciarstwa biegowego, jazdy konnej, miejsca biwakowe, ale również duża antropopresja, wpływająca na dewastację przyrodniczą (zaśmiecanie, szkodnictwo leśne – kłusownictwo, kradzież drewna, rajdy terenowe pojazdów silnikowych, niszczenie tablic informacyjnych, uszkodzenie z zabudową w głęboko wcięte leśne doliny potoków) – zmuszające do uporządkowania w/w problemów w ramach odrębnego opracowania „Planu zagospodarowania turystycznego”.

Zalesienia i zadrzewienia w gminie

Lesistość gminy (ok. 37%) przekracza wskaźnik lesistości, zarówno dla województwa śląskiego, jak i całej Polski.

Na podstawie prognoz potencjalnych możliwości podaży gruntów do zalesienia oraz waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy w perspektywie czasowej do 2020 r. wyznaczono 60 ha gruntów rolnych, natomiast w wariancie realistycznym, uwzględniającym analizę zalesień z lat poprzednich oraz obecnie zgłaszanych wniosków – 4 ha[25].

Informacje te są rozbieżne z oficjalnymi opracowaniami planistycznymi dotyczącymi gminy (brak wnioskowanych powierzchni do zalesień w m. p. z. p. –

w ramach granicy rolno-leśnej) oraz ankietami dotyczącymi realizacji „Krajowego programu zwiększania lesistości w latach 2001 – 2020 (wnioskowane zalesienie 17 ha lasów prywatnych i 2 ha lasów gminnych).

Wg informacji uzyskanych w Starostwie Powiatowym w Bielsku-Białej (ziemskim), w latach: 2001 – 2003 nie były realizowane nowe zalesienia na terenie gminy, natomiast w latach: 1997 – 2000 – 1,5 ha (ze środków własnych właścicieli gruntów).

Obowiązująca od 1 stycznia 2002 r. ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (obecnie znowelizowana zmianą w/w ustawy z dnia 14 lutego 2003 r.), łącząca zalesianie gruntów nieprzydatnych dla produkcji rolnej z prawem do ekwiwalentu finansowego dla rolnika, może zwiększyć zainteresowanie rolników tą formą zmiany profilu działalności rolniczej.

Aktualnie zainteresowanie rolników na terenie gminy tą formą zmiany profilu produkcji rolnej jest minimalne, w 2003 r. nie złożono dotychczas żadnych wniosków w w/w sprawie.

Zadrzewienia i zakrzaczenia stanowią głównie zagajniki śródpolne w terenach rolniczej przestrzeni produkcyjnej oraz obudowę biologiczną rzek (Pisarzówka) i potoków (Kozakówka, Czerwonka), tworząc ciągi zieleni nieurządzonej w układzie pasmowym lub „wyspowym”, zwiększając pulę różnorodności przyrodniczej w środowisku przyrodniczym gminy (ptasie „remizy”, ostoje zwierzyny łownej, itp.).

Zieleń urządzona

Zieleń urządzona, w tym parki, zieleńce oraz zieleń towarzysząca zabudowie mieszkaniowej, usługowej i przemysłowej, oraz głównym ciągom komunikacyjnym, stanowią ważny składnik Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCH) gminy, a dodatkowo – w trybie art. 10 ust. 1 pkt. 8 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym z 1994 r. – konieczne jest zachowanie przed zabudową terenów zadrzewionych, łąk, ogrodów, cennych dla prawidłowej gospodarki zasobami przyrody w skali lokalnej.

Szczególną rolę w strukturze zieleni spełniają obiekty objęte ochroną konserwatorską na mocy ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie zabytków i muzeach, tj.:

- zespół pałacowo – parkowy w Kozach

- pozostałości założenia „dworu Grabowskich”

- teren kościoła parafialnego wraz z otaczającym starodrzewiem i cmentarzem,

„Studium uwarunkowań …” gminy Kozy wprowadza zalecenia, dotyczące ochrony istniejących zabytkowych założeń zieleni, zachowania głównych ekspozycji i panoram widokowych krajobrazu naturalnego.

Aktualnie w ramach programu rewaloryzacji parku przypałacowego prowadzony jest I etap prac pielęgnacyjno – konserwacyjnych najcenniejszych fragmentów starodrzewia, wycinka samosiewów i drzew obumarłych oraz odtworzenie części założenia zieleni niskiej, współfinansowanie przez budżet gminy i WFOŚiGW w Katowicach.

Wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych, tj. drogi krajowej Nr 52: Bielsko-Biała – Głogoczów oraz odcinków dróg wojewódzkich, łączących gminę z przyległymi terenami gmin: Kęty, Wilamowice, Bestwina i miasta Bielsko-Biała, zachowały się jedynie nieliczne fragmenty rozproszonych zadrzewień przydrożnych głównie topolowych, które nie spełniają swej podstawowej funkcji: osłony zieleni izolacyjnej dla przyległych terenów mieszkaniowych i usługowo – przemysłowych.

Analiza istniejących opracowań planistycznych gminy wskazuje na pilną konieczność wyprowadzenia zapisów dotyczących różnych funkcji zieleni urządzonej w poszczególnych jednostkach planistycznych, tj.:

- tereny zabudowy mieszkaniowej – min. 60% powierzchni działki (w tym – enklawy ogrodów i sadów),

- tereny komunikacyjne (zwłaszcza odcinki w/w dróg o charakterze ponadlokalnym oraz planowana obwodnica drogi krajowej Nr 52 w północnej części gminy) – „ciągi zieleni” w formie szpalerów lub skupisk z udziałem naturalnych krzewów – z pozostawieniem luk umożliwiających „otwarcie widokowe”,

- tereny poeksploatacyjne (rekultywacja biologiczna terenu nieczynnego kamieniołomu w kierunku użytków zielonych – pod katem docelowych funkcji rekreacyjno – wypoczynkowych),

- tereny usługowe, przemysłowe (wprowadzenie zieleni izolacyjno – osłonowej o funkcjach estetycznych, utrzymanie wartościowych zespołów zieleni wysokiej).

Uzupełnieniem istniejących i projektowanych form zieleni urządzonej są enklawy ogrodów i sadów w skupionych lub rozproszonych zespołach zabudowy wsi, natomiast specyfiką gminy jest obecność „ośrodka szkółkarskiego” (adekwatnie do terenu gminy Wilamowice), obejmującego kilka gospodarstw szkółkarskich, specjalizujących się w produkcji roślin ozdobnych, o randze ponadlokalnej.

Formy ochrony przyrody na terenie gminy wynikające z „Ustawy o ochronie przyrody” i innych aktów prawnych

Spośród wymienionych w aktualnej wersji ustawy z dnia 16 pażdziernika 1991r. o ochronie przyrody / tekst jednolity –Dz.U.Nr 99 poz. 1079 z 2001r./ form ochrony przyrody ożywionej i nieożywionej , do chwili obecnej powołano na terenie gminy Kozy jedynie park krajobrazowy (Park Krajobrazowy Beskidu Małego)[26], który w jej granicach administracyjnych zajmuje powierzchnię 1232 ha , w tym otulina – 182 ha. W południowo – wschodniej części Kóz granica otuliny często pokrywa się z granicą Parku , co może wiązać się z wyeliminowaniem przez Radę Gminy „ potencjalnych kłopotów” dla nieskrępowanego jej rozwoju . Z pierwotnie ustalonej otuliny Parku , będącej dla niego właściwie strefą ochronną , po analizie istniejącego zainwestowania /prowadzonej działalności gospodarczej w terenach zabudowy mieszkaniowej/ , wyłączono z jej granic tereny Wróblowic , Małych Kóz , centrum gminy i dzielnicy Gaje [27].

Park Krajobrazowy Beskidu Małego stanowi obszar węzłowy rangi krajowej w sieci ekologicznej „ ECONET – POLSKA”, lecz teren Parku w granicach gminy pozostaje poza wyznaczoną ostoją przyrody „CORINE” / wg. europejskich standardów „ CORINE biotopes” i „CORINE land cover”/, stanowiącej potencjalny element sieci „NATURA 2000”.

Aktualnie czynione są starania przez administrację rządową Wojewody Śląskiego w celu opracowania „ Planu ochrony Parku Krajobrazowego Beskidu Małego, poprzedzane dokumentacjami studialnymi z zakresu ochrony krajobrazu,urbanistyki , itp. Docelowo plan ochrony winien być uzgodniony i przyjęty przez Radę Gminy /po etapie wcześniejszych konsultacji/, a jego ustalenia są wiążące dla miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Kozy .

Przeprowadzone ekspertyzy i badania naukowe wykazały obecność cennych przyrodniczo obszarów na terenie gminy Kozy, kwalifikujących się do objęcia ochroną w formie rezerwatów przyrody oraz stanowisk dokumentacyjnych, których charakterystykę przedstawia tabela 2-14.

Tabela 2‑14 Proponowane małoobszarowe formy ochrony przyrody na terenie gminy Kozy

L.p	Nazwa obiektu (powierzchnia)	Forma ochrony	Lokalizacja	Cel ochrony, uwagi
1	2	3	4	5
1	Gaiki	Rezerwat leśny /pow. ok.28,4 ha /	Północny stok Gaików (do 808 m n.p.m.), obszar leśny położony w sąsiedztwie czerwonego szlaku z Hrobaczej Łąki na Czupel	Naturalna szata roślinna reprezentowana przez żyzną buczynę karpacką (Dentario glandulosae-Fagetum), jaworzynę gorską z miesiącznicą trwałą (Lunario-Aceretum) oraz kwaśną buczynę górską (Luzulo nemorosae-Fagetum)
2	Wąwóz[28] Czerwonki	Rezerwat leśny / pow. ok. 20 ha /	Odcinek 1,2 km wąwozu potoku Czerwonka otoczonego stromymi skarpami	Jaworzyna karpacka (Sorbo-Aceretum carpaticum) z licznie występującymi gatunkami podlegającymi ochronie prawnej
3.	Kamieniołom w Kozach	Stanowisko dokumentacyjne (zgłoszone do listy reprezentatywnych stanowisk geologicznych programu „GEOSITES”	Nieczynny kamieniołom piaskowca magurskiegona północnym przedpolu pasma Hrobaczej Łąki	Odsłonięcie geologiczne piaskowców warstw lgockich o zróżnicowanych strukturach sedymentacyjnych.

Odrębny problem stanowi typowanie drzew lub ich grup – kwalifikujących się do objęcia ochroną prawną w formie „ pomnika przyrody „ - na terenie gminy jedynie w obrębie starodrzewia zespołu pałacowo – parkowego /po sporządzeniu szczegółowej inwentaryzacji drzewostanu/ oraz rozrzuconych kęp zieleni przyzagrodowej, można znależć propozycje kilkunastu nowych obiektów pomnikowych /w tym najcenniejszy – wspaniały okaz platana klonolistnego przed frontonem pałacu/.

Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt

Poza ochroną cennych przyrodniczo obiektów i obszarów ustawa o ochronie przyrody przewiduje również ochronę gatunkową flory i fauny. Celem tej ochrony jest: „...zabezpieczenie dziko występujących roślin lub zwierząt oraz ich siedlisk, a w szczególności gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, jak też zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej[29]”.

Według obecnego stanu wiedzy na terenie gminy Kozy występują 34 chronione gatunki roślin[30]. Są to:

a) gatunki objęte ochroną ścisłą[31]:

1. Podrzeń żebrowiec (Blechnum spicant) – dosyć często, w świerczynach oraz w kontynentalnym borze mieszanym, stoki Hrobaczej Łąki.

2. Widłak goździsty (Lycopodium clavatum) – rzadko na obrzeżach lasu na stokach Groniczka.

3. Tojad mocny (Aconitum firmum) – bardzo rzadki, występuje w ziołoroślach na Hrobaczej Łące.

4. Orlik pospolity (Aquilegia vulgaris) – bardzo rzadko spotykany na słonecznych zboczach oraz na skaraju lasu na stokach Hrobaczej Łąki i Małej Kępy.

5. Parzydło leśne (Aruncus sylvestris) – występuje nad potokami w obrębie Beskidu Małego, górny odcinek Czerwonki, w rejonie kamieniołomu pod Hrobaczą Łąką.

6. Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) – pojedyncze okazy spotykane są w laskach grądowych, zaroślach i w buczynie na Hrobaczej Łące, Małej Kępie, w Pasiekach i w Górnej Wsi.

7. Bluszcz pospolity (Hedera helix) – gatunek rzadko występujący w grądach, Kozy-Pasieki.

8. Barwinek pospolity (Vinca minor) – gatunek bardzo rzadki na terenie gminy Kozy, występujący w grądzie w Kozach-Pasiekach.

9. Dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis) – występuje rzadko w murawach bliźniczkowych na stokach Hrobaczej Łąki.

10. Rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia) – stwierdzona tylko na 1 stanowisku w Kozach-Zagrodzie, na śródleśnym torfowisku.

11. Goryczuszka polna (Gentianella campestris) - rzadko na suchych łąkach na Hrobaczej Łące.

12. Goryczuszka wczesna (Gentianella lutescens) – występuje rzadko na łąkach górskich, Hrobacza Łąka.

13. Goryczuszka orzęsiona (Gentianella ciliata) – rzadko spotykana na suchych łąkach i pastwiskach, Górna Wieś, Mała Kępa.

14. Lilia złotogłów (Lilium martagon) – rzadko występuje w buczynach, Groniczek.

15. Śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis) – bardzo rzadko w grądzie w Pasiekach.

16. Ciemiężyca zielona (Veratrum lobelianum) – stwierdzona na 1 stanowisku na terenie proponowanego rezerwatu „Wąwóz Czerwonki”

17. Mieczyk dachówkowaty (Gladiolus imbricatus) – bardzo rzadko na wilgotnej łące w Kozach-Pasiekach.

18. Kukułka Fuchsa (Dactylorhiza fuchsii) – częsta w młakach i na wilgotnych łąkach, Hrobacza Łąka.

19. Kukułka szerokolistna (Dactylorhiza majalis) – dosyć często na wilgotnych ląkach, Hrobacza Łąka.

20. Podkolan biały (Platanthera bifolia) – dosyć częsty w buczynie i na łąkach, Hrobacza Łąka.

21. Kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine) – występuje pojedynczo na brzegach lasów i polanach, Hrobacza Łąka.

22. Gnieźnik leśny (Neottia nidus-avis) – bardzo rzadko występuje w laskach grądowych na Dużej Kępie.

23. Listera jajowata (Listera ovata) – pojedyncze okazy napotkano na młakach i łąkach spotykanych na Hrobaczej Łące.

b) gatunki objęte ochroną częściową[32]:

1. Goździk kropkowany (Dianthus deltoides) – często spotykany w zbiorowiskach murawowych w Górnej Wsi i na Małej Kępie.

2. Kopytnik pospolity (Asarum europaeum) – występuje w lasach liściastych, Duża Kępa, Dolna Wieś, Hrobacza Łąka, Kozy Pasieki.

3. Pierwiosnek wyniosły (Primula elatior) – występuje często w lasach liściastych i polanach na całym obszarze gminy.

4. Pierwiosnek lekarski (Primula officinalis) – rzadki na łąkach, skrajach grądow i łęgów, Dolna Wieś.

5. Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea) – gatunek często spotykany na zrębach i wzdłuż dróg leśnych w obrębie Beskidu Małego.

6. Goryczka trojeściowa (Gentiana asclepiadea) – często spotykany na polanach i w lasach Beskidu Śląskiego. Najbardziej liczne stanowiska występują na polanach pod Błatnią, Przykrą, polanie Grabka, polanie “Łączka” na Buczniku.

7. Centuria pospolita (Centaurium erythrea) – gatunek rzadki, stwierdzony na suchej łące na Hrobaczej Łące

8. Marzanka wonna (Galium odoratum) – występuje głównie w lasach liściastych na stokach Hrobaczej Łąki i Gaików.

9. Kalina koralowa (Viburnum opulus) – dosyć często w łęgach, gradach i borach mieszanych, Dolna Wieś, Górna Wieś, Kozy-Pasieki.

10. Konwalia majowa (Convallaria majalis) – gatunek rzadko spotykany w lasach zaroślach na Hrobaczej Łące i w Górnej Wsi.

11. Kruszyna pospolita(Frangula alnus)– gatunek pospolity w zbiorowiskach leśnych i zaroślach w obrębie Pogórza Śląskiego, Dolna Wieś, Górna Wieś, Pasieki

Spośród chronionych gatunków owadów stwierdzono obecność przedstawicieli rodzaju trzmiel (Bombus)[33], pazia królowej (Papilio machaon), szlaczkonia szafrańca (Colias myrmidone), czerwończyka nieparka (Lycaena dispar), mieniaka strużnika (Apatura ilia), mieniaka tęczowca (Apatura iris), liszkarza mniejszego (Calosoma inquisitor), liszkarza tęcznika (Calosoma sycophanta), przedstawicieli rodzaju biegacz (Carabus), jelonka rogacza (Lucanus cervus), kozioroga dębosza (Cerambyx cerdo).

Na terenie gminy Kozy obserwowano występowanie następujących kręgowców[34] podlegających ochronie prawnej, których obecność świadczy o wysokich walorach przyrodniczych niektórych jej fragmentów:

a) płazy (Amphibia)[35]:

1) Ropucha szara (Bufo bufo)

2) Ropucha zielona (Bufo viridis)

3) Traszka górska (Triturus alpestris)

4) Kumak górski (Bombina variegata)

5) Rzekotka drzewna (Hyla arborea)

6) Traszka zwyczajna (Triturus vulgaris)

7) Traszka górska (Triturus alpestris)

8) Żaba trawna (Rana temporaria)

9) Żaba wodna (Rana esculenta)

10) Żaba jeziorkowa (Rana lessonae)

b) gady (Reptilia) wszystkie objęte ochroną[36]

1) Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis),

2) Jaszczurka żyworodna (Lacerta vivipara),

3) Padalec zwyczajny (Anguis fragilis),

4) Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix),

ponadto szereg gatunków ptaków i ssaków, typowych dla terenów górskich, występujących głównie na terenach Lasów Państwowych

2.7.2 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb w danej dziedzinie uwzględniające dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej

2.6.2.1 Regulacje prawa wspólnotowego

Zgodnie z „Narodowym Programem Przygotowania do Członkostwa w UE” (1998 r.) oraz „Polityką Ekologiczną Państwa na lata 2003 – 2006, z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010” przyjęta przez Radę Ministrów w grudniu 2002 r., ustalono listę priorytetów w działaniach na rzecz dostosowania do wymogów UE w zakresie ochrony przyrody, w tym jej dyrektyw i rozporządzeń, tj.:

- Dyrektywy Nr 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (zmienionej dyrektywą 97/62/WE)

- Dyrektywy Nr 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków (zmienionej dyrektywą 81/854/EWG, 91/244/EWG i in.)

- W/w dyrektywy wiążą się z koniecznością opracowania propozycji europejskiej Sieci Ekologicznej „NATURA 2000” – także w oparciu o istniejący krajowy system obszarów chronionych oraz inne istniejące projekty i opracowania.

- Rozporządzenia WE/338/97 – dot. uregulowania obrotu gatunkami dzikiej fauny i flory (zobowiązania wynikające z „Konwencji Waszyngtońskiej” o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem), zmienionego rozporządzeniami Rady: WE/2307/97; WE/2214/98.

Wspólnie z „Polityką Ekologiczną Państwa” funkcjonują komplementarne dokumenty programowe, m. in.:

- Polityka leśna państwa (w tym: Krajowy program zwiększania lesistości, Strategia ochrony leśnej różnorodności biologicznej);

- Narodowa strategia edukacji ekologicznej;

- Strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich;

- Strategia rozwoju turystyki w latach 2001 – 2006,

opracowane przez poszczególne Ministerstwa.

W ramach "Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich dla Polski: 2004-2006" opracowano założenia "Programu rolnośrodowiskowego" i "Zalesiania gruntów rolnych". Nawiązują one m. in. do Rozporządzenia WE/2080/92 z dnia 30 czerwca 1992 r., ustanawiającego wspólnotowy program pomocy w związku z akcją przeznaczenia gruntów rolnych do zalesienia oraz innych regulacji prawnych, wiążących system dopłat bezpośrednich dla rolników, realizujących proekologiczny model produkcji rolniczej, sprzyjający wzrostowi różnorodności biologicznej.

Dyrektywy i rozporządzenia UE mają na celu zagwarantowanie korzystnego stanu ochrony dla wybranych rodzajów siedlisk i gatunków, stanowiących przedmiot zainteresowania UE.

2.6.2.2 Aktualny stan prawa polskiego

Kompetencje organów samorządowych (Wójt, Rada Gminy):

I. Ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity – Dz. U. Nr 99 poz. 1079 z 2001 r.)

- art. 3 – obowiązek ochrony przyrody;

- art. 5 ust. 1 – popularyzacja ochrony przyrody;

- art. 34 ust. 1 – wprowadzenie formy ochrony przyrody (obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe), o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt. 4 i 6, jeżeli Wojewoda nie wprowadził tych form;

- art. 34 ust. 2 – obowiązek sporządzania m.p.z.p. dla obszarów i obiektów poddawanych ochronie przez radę gminy;

- art. 50 ust. 2 – umieszczanie tablic o ograniczeniach i zakazach wprowadzanych w rozdz. 4 lub innych oznakowań o poddaniu pod ochronę – na obrzeżach ochranianych kompleksów przyrodniczych i w pobliżu chronionych tworów przyrody;

- art. 47e ust. 2 – wydawanie zezwoleń na usunięcie drzew lub krzewów;

- art. 47f ust. 2 – naliczanie opłat za usunięcie drzew lub krzewów;

- art. 47k – wymierzanie administracyjnych kar pieniężnych za zniszczenie terenów zieleni, drzew lub krzewów oraz za ich usuwanie bez wymaganego zezwolenia;

II. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jednolity – Dz. U. Nr 56 poz. 679 z 2000 r.)

- art. 14 ust. 3 – określenie gruntów przeznaczonych do zalesienia w m.p.z.p. lub decyzji o w.z.iz.t.;

III. Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz. U. Nr 73 poz. 764); nowelizacja: Ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 46 poz. 352)

- art. 3 ust. 7 – akceptacja przez Radę Gminy zmiany charakteru użytkowania gruntu: z rolnego na leśny;

- art. 3 ust. 1 – grunt przeznaczony do zalesienia jest przewidziany w m.p.z.p. lub decyzji o w.z.iz.t.

IV. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627z późn. zm.)

- art. 3 – uwzględnianie w m.p.z.p. oraz decyzji o w.z.iz.t. ograniczeń wynikających z ustanowienia w trybie przepisów ustawy o ochronie przyrody form ochrony przyrody;

- art. 127 – ogólne zapisy dotyczące ochrony zwierząt i roślin oraz form jej realizacji.

Tematyka ochrony przyrody, leśnictwa i edukacji ekologicznej została ujęta w celach Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 i dodatkowo wzmocniona art. 35 ust. 2 w/w ustawy o ochronie przyrody, mówiącym o konieczności opracowania „Krajowej strategii ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej” wraz z programem działania.

Polityka Ekologiczna Państwa postuluje umocnienie samorządu terytorialnego jako ogniwa władzy ekologicznej m.in. poprzez wprowadzenie procedur umożliwiających gminie występowanie w charakterze inicjatora lub strony w sprawach pozostających w kompetencji władz wojewódzkich i centralnych.

2.6.2.3 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Gminy w danym zakresie wraz ze stanem docelowym

Wdrożenie sieci obszarów i obiektów chronionych na mocy przepisów ustawy o ochronie przyrody, zachowanie ciągłości „korytarzy ekologicznych” (dolin rzecznych, kompleksów leśnych), wyznaczenie obszarów dla rozwoju funkcji rekreacyjno – wypoczynkowych, zmiana „modelu” gospodarki leśnej w Lasach Państwowych w oparciu o wytyczne obowiązujące w Leśnym Kompleksie Promocyjnym „Lasy Beskidu Śląskiego”, dostosowanej również do potrzeb istniejącego parku krajobrazowego – przy jednoczesnym racjonalnym użytkowaniu zasobów naturalnych (w tym – walorów krajobrazowych, naturalnej roślinności, gleb itp.) – to główne wyznaczniki osiągnięcia stanu docelowego w dziedzinie ochrony przyrody i edukacji ekologicznej.

Podstawowe działania, niezbędne dla osiągnięcia w/w stanu, to:

- zachowanie bioróżnorodności agrocenoz i dolin rzecznych, rekultywowanych terenów poekopolatacyjnych, jako uzupełniające działania w stosunku do proekologicznych działań Nadleśnictwa Bielsko proekologicznych Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, dotyczących gospodarki leśnej;

- koncepcja rekreacyjno – wypoczynkowego zagospodarowania terenów przyrodniczo–cennych wraz z promocją „ekologicznych” form turystyki i rolnictwa;

- przeprowadzenie regulacji granicy rolno – leśnej w celu wyznaczenia obszarów do zadrzewień i zalesień.

Dla osiągnięcia stanu docelowego w zakresie ochrony przyrody niezbędne staje się również stałe podnoszenie świadomości ekologicznej społeczności lokalnej: dzieci, młodzieży i dorosłych poprzez programy zintegrowanej edukacji ekologicznej, koordynowanej przez lokalne organizacje i stowarzyszenia lub własną aktywność miasta w tym zakresie.

Zabezpieczenie realizacji wszystkich w/w potrzeb umożliwi pozyskanie środków z zewnętrznych pomocowych funduszy ekologicznych: WFOŚiGW, NFOŚiGW, EkoFundusz oraz środków przedakcesyjnych UE.

2.7.3 Cele i kierunki działań wg Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego , Programu Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego i innych opracowań

W „Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000-2015” zapisano:

Priorytet rozwoju województwa śląskiego F:

Poprawa jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwiększenie atrakcyjności terenu

Celem strategicznym w zakresie priorytetu F jest:

Cel strategiczny C7: Ukształtowanie regionalnego systemu obszarów chronionych

Kierunki działań:

- FC7K1 zachowanie bioróżnorodności,

- FC7K2 określenie obszarów chronionych na terenie woj. Śląskiego,

- FC7K4 opracowanie systemu rozwoju i funkcjonowania obszarów chronionych,

- FC7K5 opracowanie programu odtworzenia i utrzymania wartości przyrodniczych i kulturowych na obszarach chronionych,

- FC7K7 zalesianie terenów nieużytkowanych rolniczo i o małej wartości rolniczej,

Priorytet rozwoju województwa śląskiego E:

Wzrost innowacyjności i konkurencyjności gospodarki, w tym małych i średnich przedsiębiorstw

Celem strategicznym w zakresie priorytetu E jest:

Cel strategiczny C5: Zwiększenie atrakcyjności turystycznej

Kierunki działań:

- EC5K2 rozbudowanie infrastruktury turystycznej na terenach o walorach przyrodniczo-krajobrazowych i kulturowych,

- EC5K7 wspieranie rozwoju agroturystyki,

W „Programie Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego” zapisano:

Priorytet: System obszarów chronionych (OCh)

Cel długoterminowy do 2015 roku:

Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej, ochrona i wzrost różnorodności krajobrazowej oraz wzrost lesistości województwa i ochrona lasów,

Cele krótkoterminowe do 2004 roku:

- OCh. 1. Stworzenie podstaw merytorycznych do kształtowania warunków dla właściwego funkcjonowania istniejącej sieci obszarów chronionych

- OCh. 2. Rozwój systemu obszarów chronionych (cel Krótkoterminowy)

- OCh. 5. Wzrost świadomości mieszkańców w zakresie ochrony przyrody (cel krótkoterminowy)

Kierunki działań:

- Och.2.2. Kontynuowanie waloryzacji przyrodniczej województwa: identyfikacja obszarów przewidzianych do objęcia szczególnymi formami ochrony przyrody – ze szczególnym uwzględnieniem dolin rzek,

- Och. 5.2. Edukacja dzieci i młodzieży – rozwój sieci przyrodniczych ścieżek dydaktycznych

2.7.4 Priorytety ekologiczne

Priorytet I: Realizacja ekologicznego modelu rozwoju gminy

Priorytet II: Atrakcyjność rozwiniętej gospodarczo, podbeskidzkiej wsi, dla użytkowników i mieszkańców, świadomie chroniących wartości środowiska przyrodniczego i kulturowego dla zachowania odrębności tożsamości lokalnej

2.7.4.1 Cele krótkoterminowe – do 2005 r.

Utworzenie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCH) na terenie gminy Kozy.

2.7.4.2 . Cele długoterminowe – do 2015 r.

- Stała pielęgnacja i wzbogacanie istniejącej szaty roślinnej w celu zwiększenia jej potencjału przyrodniczego.

- Rozwój funkcji rolnictwa ekologicznego i agroturystyki.

- Zagospodarowanie terenów chronionych obszaru Parku Krajobrazowego Beskidu Małego wraz z otuliną, zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, lecz w sposób „atrakcyjny ekonomicznie”.

- Podnoszenie świadomości ekologicznej społeczności lokalnej.

2.7.5 Mechanizmy prawno-ekonomiczne

A. Zasięg ponadlokalny

- Subsydiowanie ze środków publicznych przedsięwzięć w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu (rekompensaty z tytułu ograniczeń w użytkowaniu gruntów spowodowanych wprowadzeniem ochrony prawnej, wykup terenów przyrodniczo - cennych, przedsięwzięcia proekologiczne związane z rozwojem różnych form rekreacji i wypoczynku, rekultywacja terenów zdegradowanych wskutek podziemnej eksploatacji węgla kamiennego,

- Uzyskanie "konsensusu" pomiędzy realizacją celów ochronnych a nadrzędnością ochrony prywatnej formy własności w polskim prawodawstwie,

B. Zasięg lokalny;

- Dostosowanie struktury organizacyjnej i zakresu kompetencji w Urzędzie Gminy i jednostkach podległych do obowiązujących w Polsce uregulowań prawnych (ustawy, rozporządzenia) w zakresie ochrony przyrody, leśnictwa, edukacji ekologicznej oraz dyrektyw i rozporządzeń UE,

- Włączenie organizacji i stowarzyszeń ekologicznych „non profit” do współpracy w ochronie czynnej obiektów i obszarów przyrodniczych w ramach ESOCH gminy oraz w edukacji ekologicznej,

- Stymulowanie proekologicznego kierunku planowania przestrzennego, ochrony zasobów środowiska przyrodniczego i działań inwestycyjnych, m. in. w oparciu o zalecenia „Studium zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego” oraz docelowego „Planu ochrony Parku Krajobrazowego Beskidu Małego”.

Stworzenie "modelu" bezpośredniego przełożenia celów strategicznych regionu na cele i zamierzenia rozwojowe gminy

2.7.6 Matryca logiczna

Cele Rezultaty	Logika interwencji	Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć	Źródła i sposoby weryfikacji	Założenia
Cele nadrzędne	Ochrona różnorodności biologicznej środowiska przyrodniczego gminy, jako element zwiększenia jej atrakcyjności	-Założenia i cele „Krajowej strategii ochrony różnorodności biologicznej”; „Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006”	— Waloryzacja przyrodnicza gminy. —Opracowania planistyczne, dokumentacje projektowe, koncepcje; — Program ochrony przyrody N-ctwa Bielsko
Cele szczegółowe programu	Utworzenie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych gminy	- Wzrost procentowy powierzchni obszarów chronionych gminy - Opracowanie zmodyfikowanej granicy polno – leśnej z uwzględnieniem istniejącej ekstensywnej gospodarki rolnej.	— Plan ochrony Parku Krajobrazowego Beskidu Małego — Program ochrony przyrody Nadleśnictwa Bielsko — Uchwały Rady Gminy — Waloryzacja przyrodnicza (dokumentacje przyrodnicze).	Pozyskanie odpowiednich środków finansowych: — WFOŚiGW — NFOŚiGW — Ekofundusz — GFOŚiGW —-PFOŚiGW — Budżet Wojewody i Starosty Bielskiego — Pozyskanie inwestorów (sponsorów) — Środki finansowe dla organizacji pozarządowych; — Fundusze pomocowe i środki przedakcesyjne UE;
	Realizacja ochrony czynnej w obszarach przyrodniczo cennych	— Wzrost ilości gatunków flory i fauny oraz zbiorowisk roślinnych związanych z renaturalizacją środowiska — Wzrost lesistości gminy – wariant optymalny	— Monitoring przyrodniczy — Granica rolno – leśna - Program ochrony przyrody Nadleśnictwa Bielsko - Plan ochrony Parku Krajobrazowego Beskidu Małego.
	Podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa	— Program edukacji ekologicznej dla młodzieży szkolnej — Sieć ścieżek rowerowych i przyrodniczo-dydaktycznych	— Wydawnictwa ekologiczne — Stowarzyszenia i organizacje ekologiczne — Programy edukacyjne
	Poprawa kondycji zdrowotno-sanitarnej lasów	— Przebudowa drzewostanów (naturalizacja) — Porównawcze pomiary monitoringu środowiskowego	— Plan urządzenia lasów Nadleśnictwa Bielsko — Wewnętrzne instrukcje Lasów Państwowych, dotyczące proekologicznych zasad gospodarki leśnej
Oczekiwane rezultaty	Promocja proekologicznych form aktywizacji gminy	— Programy „rolnośrodowiskowe” dla rolników — Promocja odnawialnych źródeł energii (plantacje wierzby „energetycznej”, trzciny itp. – w tym na rekultywowanych terenach poprzemysłowych); - Promocja działalności agroturystycznej.	— System szkoleń dla rolników, osób prawnych (Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Śląski Związek Gmin i Powiatów, Urząd Marszałkowski, itp.); — Stworzenie w strukturze organizacyjnej gminy stanowiska ds. „promocji ekologicznej”; — Wydawnictwa ekologiczne, prezentacje na targach itp.
Oczekiwane rezultaty	Wzrost atrakcyjności rekreacyjno – wypoczynkowej gminy z zachowaniem równowagi ekologicznej obszarów przyrodniczo cennych w stosunku do terenów zdegradowanych	— Zieleń urządzona – towarzysząca obiektom i urządzeniom infrastruktury rekreacyjno – wypoczynkowej, ciągom komunikacyjnym i rekultywowanym terenom poeksploatacyjnym.	— Określenie "pojemności turystycznej" gminy, — Szczegółowe plany miejscowe zagospodarowania przestrzennego, — Plany realizacyjne i projekty techniczne terenów zieleni urządzonej.

2.7.7 Harmonogram realizacji Programu

*L.P.*	*Kluczowe działania, które należy wykonać w celu osiągnięcia oczekiwanych rezultatów*	*Od kiedy*	*Do kiedy*	*Jednostka odpowiedzialna*	*Planowane efekty ekologiczne*	*Szacowany budżet* *[tys. PLN]*	UE	*NFOŚ*	*WFOŚ*	*Śr. własne*	*Partnerzy*
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
ZADANIA WŁASNE GMINY
1.	Utworzenie proponowanych małoobszarowych form ochrony przyrody - jedno stanowisko dokumentacyjne	2003 r.	2005 r.	Urząd Gminy w Kozach	Tworzenie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCH) Gminy	20				X	— Starosta Bielski — Wojewoda Śląski — Nadleśnictwo Bielsko — Rady Sołeckie — Stowarzyszenia i organizacje ekologiczne
2	Objęcie ochroną prawną drzew — propozycji pomników przyrody (w obrębie starodrzewia zespołu pałacowo – parkowego, zieleni przyzagrodowej, itp. – ok. 15 – 20 obiektów)	2003 r.	2005 r.	Urząd Gminy w Kozach	Tworzenie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCH) Gminy	10				X	— Starosta Bielski — Wojewoda Śląski — Nadleśnictwo Bielsko — Rady Sołeckie — Stowarzyszenia i organizacje ekologiczne
3	Ochrona starodrzewia zespołu pałacowo - parkowego odtworzenie założenia zieleni niskiej (II etap prac rewaloryzacyjnych)	2003 r.	2005 r.	Urząd Gminy w Kozach	Ochrona walorów przyrodniczo - kulturowych	70			X	X	— Służba Ochrony Zabytków Województwa Śląskiego — Fundusze pomocowe — Wojewoda Śląski
4	Promocja agroturystyki, rolnictwa ekologicznego (szkolenia, broszury, warsztaty).	2003 r.	2015 r.	Urząd Gminy w Kozach	Wzrost świadomości ekologicznej w społeczeństwie	50	X		X	X	- Urząd Marszałkowski - Ośrodek Dworactwa Rolniczego w B-B - Rada Sołecka - ZPKWŚ
5	Realizacja zieleni urządzonej w ramach rekultywacji i zagospodarowania rekreacyjnego nieczynnego kamieniołomu w Kozach.	2003 r.	2015 r.	Urząd Gminy w Kozach	Rozszerzenie oferty rekreacyjno – turystycznej gminy. Poprawa „przyrodniczego wizerunku” gminy	250		X	X	X	— Fundusze pomocowe — Starosta Bielski — Inwestorzy sektora niepublicznego
OGÓŁEM						400

*L.P.*	*Kluczowe działania, które należy wykonać w celu osiągnięcia oczekiwanych rezultatów*	*Od kiedy*	*Do kiedy*	*Jednostka odpowiedzialna*	*Planowane efekty ekologiczne*	*Szacowany budżet* *[tys. PLN]*	UE	*NFOŚ*	*WFOŚ*	*Śr. własne*	*Partnerzy*
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
ZADANIA KOORDYNOWANE GMINY
1.	Zalesianie gruntów porolnych niskich klas bonitacyjnych (wariant optymalny 20 ha)	2003 r.	2015 r.	Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach	Wzrost różnorodności biologicznej w obszarach ekstensywnej gospodarki rolnej.	60		X	X		— Fundusze Pomocowe — Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa - Starosta Bielski
2.	Sporządzanie „Planu Ochrony Parku Krajobrazowego Beskidu Małego” (opracowanie planistyczne)	2003 r.	2015 r.	Wojewoda Śląski	Ochrona różnorodności biologicznej woj. śląskiego.	200				X budżet Wojewody	— ZPKWŚ - RDLP w Katowicach - Fundusze Pomocowe — Placówki naukowe - Rada Gminy
3.	Realizacja form zieleni izolacyjno – osłonowej wzdłuż ciągów komunikacyjnych (istniejących i projektowanych)	2003 r.	2015 r.	Zarząd Dróg Wojewódzkich w Katowicach Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych	Utrzymanie ciągłości ekosystemów w terenach zurbanizowanych	300	X		X		— Fundusze pomocowe, — Wojewoda Śląski
4.	Realizacja punktów widokowych na terenie Parku Krajobrazowego Beskidu Małego (5 obiektów)	2003 r.	2015 r.	Nadleśnictwo Bielsko	Rozszerzenie oferty rekreacyjno - turystycznej gminy.	50			X	X	— Fundusze pomocowe — ZPKWŚ
5.	Realizacja wytycznych „Programu ochrony przyrody” Nadleśnictwa Bielsko (ok. 50% ogólnej powierzchni leśnej)	2003 r.	2015 r.	Nadleśnictwo Bielsko	Wzrost różnorodności biologicznej w obszarach leśnych	500 (500 ha x 1)		X	X		— RDLP w Katowicach — GDLP w Warszawie — ZPKWŚ - Fundusze pomocowe,
6.	Promocja programów rolno – środowiskowych (szkolenia, warsztaty, broszury).	2003 r.	2015 r.	Urząd Marszałkowski w Katowicach	Połączenie aktywizacji gospodarczej ze wzrostem różnorodności biologicznej.	50	X		X		— Fundusze pomocowe — Ośrodek Doradztwa Rolniczego - Starosta Bielski
7.	Utworzenie 2 rezerwatów przyrody ożywionej i 1 rezerwatu przyrody nieożywionej (rozdział: „formy ochrony przyrody”)	2003 r.	2015 r.	Wojewoda Śląski	Tworzenie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCH) Gminy	25				X budżet Wojewody	—ZPKWŚ — Nadleśnictwo Bielsko - Starosta Bielski
OGÓŁEM						1185

2.7.8 Wnioski

1. Korzystne uwarunkowania w realizacji programu ochrony przyrody, leśnictwa i edukacji ekologicznej gminy:

- Występowanie licznych obszarów i obiektów cennych pod względem przyrodniczo-krajobrazowym oraz lokalizacja w bezpośrednim sąsiedztwie aglomeracji bielskiej – jako potencjał do zagospodarowania rekreacyjno – turystycznego.

- Bardzo wysoki stopień dostępności lasów w obrębie Parku Krajobrazowego Beskidu Małego do celów rekreacyjnych.

- Proekologiczny model gospodarki leśnej Nadleśnictwa Bielsko.

- Potencjalne możliwości rozwoju rolnictwa ekologicznego i agroturystyki – w połączeniu z istniejącym już dochodowym ogrodnictwem i sadownictwem.

2. Ograniczenia w realizacji w/w programu ( "elementy ryzyka"):

- Nikły udział wydatków na ochronę przyrody, edukację ekologiczną i turystykę w strukturze wydatków budżetu gminy.

- Brak lokalnych partnerów w ochronie przyrody - organizacji i stowarzyszeń ekologicznych (istniejąca współpraca ma charakter incydentalny).

- Niewielkie doświadczenie w pozyskiwaniu środków finansowych na zadania pozainwestycyjne z zakresu ochrony przyrody i edukacji ekologicznej w ramach funduszy pomocowych.

- Niski poziom świadomości ekologicznej społeczności lokalnej, w tym znajomości proekologicznych programów rolno – środowiskowych i innych, łączących zasady ekonomii z działaniami „przyjaznymi” dla środowiska, stanowiących jeden z wyznaczników polityki ekologicznej UE.

- Brak bazy i samodzielnie funkcjonujących terenów rekreacyjnych.

- Degradacja przyrodnicza dolin potoków, spowodowana silną antropopresją.

- Czynne osuwiska i problemy związane z ich stabilizacją i docelową rekultywacją.

2.8 Edukacja Ekologiczna

2.8.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu

Podstawowym dokumentem, z którego wynika światowy nakaz powszechnej edukacji ekologicznej jest „Globalny Program Działań” czyli Agenda 21 przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio w 1992r.

Stwierdzono w nim, że władze lokalne 179 państw (które podpisały dokument z Rio) „powinny przeprowadzić konsultację ze swoimi obywatelami i sporządzić – lokalną Agendę 21 dla własnych społeczności”

W skali naszego kraju takim dokumentem jest „Polityka Ekologiczna Państwa” przyjęta przez Sejm w 1992 roku, a rozwinięciem zdań dotyczących EE jest „Polska Strategia Edukacji Ekologicznej” pt. „Przez edukację do trwałego i zrównoważonego rozwoju”, opracowana przez samodzielny zespół ds. Edukacji Ekologicznej w Ministerstwie Środowiska.

Zgodnie z zapisami art. 5 Konstytucji RP, uchwalonej w 1997 roku, Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.

Narodowy Program Edukacji Ekologicznej (NPEE), będący rozwinięciem i konkretyzacją zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej (NSEE), jest pierwszym dokumentem z zakresu tej problematyki, określającym podstawowe zadania edukacyjne, podmioty odpowiedzialne za ich realizację, możliwości i źródła finansowania, a także harmonogram ich wdrażania. Dokument ten, z uwagi na swoje przesłanie, sposób tworzenia i konstrukcję powinien stać się swoistą polską AGENDĄ 21.

Doświadczenia gromadzone zarówno w trakcie prac nad NSEE jak i w procesie tworzenia tego dokumentu wskazują, że różnorodne przedsięwzięcia określane mianem edukacji ekologicznej, bardzo nośne i popularne w wielu kręgach, często nie noszą znamion działań o charakterze systemowym o jasno sformułowanych celach i z poprawnie opisaną procedurą ewaluacyjną.

Ten dokument może i powinien stać się podstawą tworzenia systemu edukacji ekologicznej (EE) realizującej cele pożądane społecznie. Winien on eliminować działania pozorne i mało efektywne, czerpiąc inspiracje z życia społeczeństwa pragnącego zachować zdrowe środowisko oraz jego walory dla przyszłych pokoleń zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.

Główne cele narodowego programu edukacji ekologicznej:

1. Wdrożenie zaleceń Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej z uwzględnieniem zmian zachodzących w procesie reformowania Państwa oraz integracji z Unią Europejską;

2. Stworzenie mechanizmów pozwalających sprostać wyzwaniom związanym z wdrażaniem idei i zasad rozwoju zrównoważonego, pozwalających kształtować świadomość ekologiczną w warunkach demokratyzacji życia społecznego i wzrastającej roli komunikacji społecznej;

Zwiększenie efektywności edukacji ekologicznej przez promowanie najskuteczniejszych jej form i najważniejszych treści, wskazanie sposobów optymalnej alokacji środków finansowych, uporządkowanie przepływu informacji i decyzji z wykorzystując najlepsze krajowe i zagraniczne doświadczenia.

Cele operacyjne dokumentu:

1. Dokonanie kompleksowej, empirycznej diagnozy funkcjonowania edukacji ekologicznej w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem jej źródeł, priorytetów i stosowanych w niej metod i procedur wdrożenia.

2. Dostarczenie informacji o optymalnym systemie edukacji ekologicznej w kraju i o warunkach dochodzenia do takiego systemu.

3. Wypełnienie zobowiązań wynikających z sygnowanych przez RP porozumień międzynarodowych.

4. Inspirowanie potencjalnych podmiotów do tworzenia branżowych, resortowych, regionalnych, lokalnych, instytucjonalnych oraz innych programów edukacji ekologicznej.

Stworzenie jednolitego dokumentu pozwalającego monitorować rozwój edukacji ekologicznej w Polsce w kontekście oczekiwań społecznych i możliwości realizacyjnych.

Programy nauczania

- Przedszkola – w programie nauczania przedszkolnego treści ekologiczne zawarte są w części haseł dotyczących środowiska, pór roku i towarzyszących im przemian w przyrodzie. Od świadomości ekologicznej nauczyciela przedszkola zależy jak dalece potrafi program nauczania w przedszkolu nasycić treściami ekologicznymi, co potrafi przekazać uczniom w trakcie zabaw, spacerów, czy zajęć plastycznych.

- Szkoła podstawowa – edukacja ekologiczna w szkołach podstawowych prowadzona jest na przyrodzie lub na innych przedmiotach w postaci ścieżki ekologicznej.

Ścieżka edukacyjna: edukacja ekologiczna

Celami ogólnymi edukacji ekologicznej są:

- Uświadamianie zagrożeń środowiska przyrodniczego, występujących w miejscu zamieszkania

- Budzenie szacunku do przyrody

- Rozumienie zależności istniejących w środowisku przyrodniczym

- Zdobycie umiejętności obserwacji zjawisk przyrodniczych i ich opisu

- Poznanie współzależności człowieka i środowiska

- Wyrobienie poczucia odpowiedzialności za środowisko

- Rozwijanie wrażliwości na problemy środowiska

Program ścieżki edukacyjnej łączy ogólne treści niezbędne w edukacji ekologicznej w gimnazjum. Tymi koniecznymi treściami są:

- Przyczyny i skutki niepożądanych zmian w atmosferze, biosferze, hydrosferze i litosferze

- Różnorodność biologiczna (gatunkowa, genetyczna, ekosystemów) – znaczenie jej ochrony

- Żywność – oddziaływanie produkcji żywności na środowisko

- Zagrożenia dla środowiska wynikające z produkcji i transportu energii; energetyka jądrowa – bezpieczeństwo i składowanie odpadów.

Program ten uszczegóławia powyższe treści, a w kilku miejscach wykracza poza nie. Dotyczy to szczególnie tych treści, które mają nawiązywać do własnego doświadczenia dziecka i jego znajomości najbliższej okolicy oraz regionu. Program koncentruje się wokół:

- Zagadnień zmienności w środowisku: naturalnej, jako tła porównawczego oraz zależnej od działalności człowieka w środowisku

- Najważniejszych problemów ekologicznych współczesnego świata

- Sposobów gospodarowania w miejscu swojego zamieszkania

- Wartości, jaką stanowi różnorodność biologiczna

W realizacji programu tak w szkole podstawowej jak i w gimnazjum ważne jest:

- Prowadzenie lekcji terenowych: obserwacji i prostych badań w terenie

- Preferowanie metod aktywizujących uczniów, takich jak: praca z mapą w terenie, zbieranie danych i ich opracowanie, dyskusje, debaty, wywiady, reportaże, ankietowanie, podejmowanie decyzji – metodą drzewa decyzyjnego, tworzenie „banków pomysłów”, metaplanów itp.

- Porównywanie zjawisk, procesów, problemów występujących w najbliższej okolicy z podobnymi i odmiennymi w innych regionach, krajach, kontynentach

- Stosowanie różnorodnych skal przestrzennych prowadzących do porównywania i odróżniania zjawisk, procesów, przyczyn i skutków

- Wykorzystywanie na lekcjach danych liczbowych, tabel, map, wykresów, zdjęć, rycin w celu kształcenia umiejętności interpretacji zawartych w nich informacji

- Organizowanie wspólnych, wcześniej zaprojektowanych przez uczniów działań w najbliższym środowisku, prowadzących do pozytywnych zmian

- Ukazywanie pozytywnej działalności człowieka w środowisku, jako dróg właściwego i realnego rozwiązywania problemów ekologicznych

- Głoszenie idei, haseł proekologicznych, które są zgodne z własnymi czynami

- Integrowanie i korelowanie treści nauczania w obrębie różnych przedmiotów i bloków przedmiotowych

- Szkoły średnie

Geografia – wśród celów nauczania geografii w szkole średniej możemy znaleźć: zdobycie wiedzy o środowisku i relacjach w nim zachodzących; zrozumienie przez uczniów złożoności procesów, którym podlega środowisko i konieczności zachowania równowagi w środowisku. W treściach kształcenia problemy ekologiczne przewijają się często np.:

- zanieczyszczenie i ochrona wód, zanieczyszczenie i ochrona powietrza, zagrożenie i ochrona lasów, motywy i zasady racjonalnej gospodarki, zasobami naturalnymi, uciążliwość przemysłu dla środowiska i zdrowia ludzi, przemiany środowiska w wyniku prowadzenia gospodarki rolnej;

- racjonalne gospodarowanie środowiskiem, wyczerpywanie się możliwości produkcyjnych biosfery, urbanizacja, racjonalne gospodarowanie energią, zagrożenie ekologiczne związane z transportem, oraz odpowiedzialność jednostek i społeczeństw za lokalne środowisko, stanowiące część przestrzeni globalnej.

Biologia i ochrona środowiska – hasła programowe, które wchodzą w skład materiału z ekologii i ochrony środowiska to m.in.: przyrodnicze podstawy kształtowania środowiska; populacja – struktura, dynamika; biocenoza – podstawowe poziomy troficzne; ekosystem – struktura krążenia materii i przepływ energii, produktywność ekosystemów; homeostaza; sukcesja.

- stan zasobów w Polsce i na świecie;

- zasoby odnawialne i nieodnawialne;

- racjonalna gospodarka zasobami;

§ planowanie przestrzenne;

§ kształtowanie krajobrazu;

§ degradacja środowiska i sposoby jej przeciwdziałania;

§ ekologiczne podstawy rekultywacji środowisk zniszczonych;

§ organizacja ochrony środowiska w Polsce.

Hasła te poparte są analizą materiałów źródłowych dotyczących aktualnych problemów ochrony środowiska – parków narodowych, rezerwatów przyrody, roślin i zwierząt chronionych, oraz wpływem zanieczyszczeń środowiska na zdrowie człowieka.

2.8.2 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb uwzględniające dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej

2.8.2.1 Regulacje prawa wspólnotowego w zakresie edukacji ekologicznej

Przepisy dotyczące swobodnego dostępu społeczeństwa do informacji o środowisku są składową podstawy systemu prawa ekologicznego i jest to jedno z rozwiązań prawnych wytyczających politykę Unii Europejskiej. Swobodny dostęp do informacji o środowisku oraz wymiana pełnej i dokładnej informacji charakteryzuje system demokratyczny państwa, dzięki któremu możliwy jest proces interakcji i wzajemnego oddziaływania na siebie różnych grup (społeczeństwa, biznesu i władz). Obecnie nie ma generalnej pozytywnej regulacji dotyczącej prawa społeczeństwa do informacji, a istniejące regulacje są niedoskonałe.

Obowiązujące regulacje prawa wspólnotowego

1. Dyrektywa Rady 90/313/EWG z dnia 7 czerwca 1990 w sprawie swobodnego dostępu do informacji o środowisku

2. Dyrektywa Rady 96/62/WE z dnia 27 września 1996 w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza

3. Dyrektyw Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996 w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska

4. Dyrektywa Rady 91/692/EWG z dnia 23 grudnia 1991 w sprawie standaryzacji i racjonalizacji raportów z wprowadzania w życie postanowień niektórych dyrektyw dotyczących środowiska

2.8.2.2 Aktualny stan prawa polskiego w zakresie edukacji ekologicznej

1. Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 77, poz. 335)

2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 89, poz. 415 z późniejszymi zmianami)

3. Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 o statystyce publicznej (Dz. U. Nr 88, poz. 439 z późniejszymi zmianami)

4. Ustawa z dnia 28 września 1991 o lasach (Dz. U. Nr 101, poz. 444 z późniejszymi zmianami)

5. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 – Kodeks postępowania administracyjnego

6. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627)

7. Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o ratyfikacji Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (Dz. U. Nr 89, poz. 970)

8. Konstytucja Rzeczypospolitej Polski.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i sportu, z dnia 26 lutego 2002 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. nr 51,poz. 458, 2002 r.)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2002 r. w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku (Dz. U. Nr 176, poz. 1453, 2002)

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2000 r. w sprawie krajowego systemu informowania o produktach niebezpiecznych (Dz. U. Nr 4, poz. 28, 2001 r.)

Przewidziane przedsięwzięcia dotyczące dostępu do informacji, edukacji ekologicznej i udziału społeczeństwa w działaniach na rzecz środowiska, obejmują zadania w zakresie:

- Tworzenia, zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo Ochrony Środowiska, publicznych rejestrów i elektronicznych baz danych o środowisku, ułatwiających dostęp obywateli do informacji gromadzonych i przechowywanych przez organa administracji

- Stworzenia uzgodnionych zasad współpracy pomiędzy instytucjami publicznymi i społecznymi organizacjami ekologicznymi.

Uzupełnieniem tych zadań będzie, zgodnie z „Narodową strategią edukacji ekologicznej”, wsparcie finansowe, organizacyjne i techniczne udzielane przez instytucje publiczne działaniom edukacyjnym i promocyjnym realizowanym przez organizacje ekologiczne, usprawnianie przekazywania treści dotyczących środowiska i zrównoważonego rozwoju w ramach edukacji szkolnej o profilu ogólnym i zawodowym, a także rozwijanie edukacji ekologicznej przez placówki funkcjonujące przy jednostkach zarządzających cennymi przyrodniczo obszarami chronionymi (przede wszystkim parkami narodowymi i krajobrazowymi).

2.8.2.3 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Gminy w zakresie edukacji ekologicznej wraz ze stanem docelowym

Zadania w zakresie edukacji ekologicznej

Jednym z istotnych elementów "programu ochrony środowiska" jest stworzenie w społeczności lokalnej odpowiedniego poziomu świadomości ekologicznej. Pomimo istnienia kilku ośrodków edukacji ekologicznych na terenie woj. śląskiego, m. in.:

- OEE „Leśnik” w Ustroniu – Jaszowcu (własność RDLP w Katowicach),

- OEE w Istebnej – Dzielcu (własność RDLP w Katowicach),

- Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Rajczy – Nickulinie,

z profesjonalną i różnorodną bazą dydaktyczną, instruktorami i wykładowcami, bariera odległości i kosztów transportu sprawia, iż formy korzystania ofert większości w/w ośrodków mogą być aktualnie okazjonalne i tylko dla niewielkiej grupy dzieci i młodzieży szkolnej.

Wszystkie w/w ośrodki oferują organizację warsztatów ekologicznych, 1 – 2 – dniowe wycieczki edukacyjno – przyrodnicze oraz wybrane, tematyczne zajęcia dydaktyczne – z przeznaczeniem dla placówek szkolnych całego woj. śląskiego.

Działania własne gminy winny być skierowane również do mieszkańców gminy poprzez:

a) promocję proekologicznych postaw wobec środowiska w formie dystrybucji broszur, ulotek promujących szeroki aspekt ochrony środowiska, tj. ograniczenie zużycia wody, segregację odpadów, zmianę przyzwyczajeń konsumenckich, alternatywne źródła energii, itp.

b) udział w cyklicznych akcjach ekologicznych o zasięgu ponadlokalnym: „Dzień Ziemi”, „Sprzątanie Świata”, „Światowy Dzień Ochrony Środowiska”.

Praktyczna realizacja edukacji ekologicznej to także: ścieżki przyrodniczo – dydaktyczne i ścieżki rowerowe (często ze sobą powiązane).

Na terenie gminy Kozy brak wytyczonych i opisanych przyrodniczych ścieżek dydaktycznych.

Dlatego sprawą pilną jest zaprojektowanie i opisanie ścieżek biegnących przez tereny o najwyższych wartościach przyrodniczych, a także opublikowanie przewodników lub folderów przyrodniczych. Ścieżki te powinny być w miarę możliwości wytyczone wzdłuż aktualnie istniejących szlaków turystycznych, tras wycieczkowych lub rowerowych.

Propozycje ścieżek przyrodniczych na terenie gminy są następujące:

a) „Hrobacza Łąka” – biegnąca od stacji PKP pokrywająca się z żółtym i czerwonym szlakiem turystycznym na Hrobaczą Łąke

b) „Gaiki” – pokrywająca się z czarnym, czerwonym i niebieskim szlakiem turystycznym, przebiegająca przez teren proponowanego rezerwatu przyrody „Gaiki”.

W ramach projektowanej „Śląskiej Sieci Tras Rowerowych”, realizowanej przez Śląski Związek Gmin i Powiatów we współpracy z WFOŚiGW w Katowicach, na terenie gminy Kozy oraz miast i gmin sąsiadujących: Bielsko-Biała, Kęty, Wilamowice, Bestwina, Czernichów, Porąbka, zaprojektowano następujące trasy rowerowe:

- Nr 12: Ustroń – Kęty – Wadowice

- Nr 161: Bielsko-Biała – Tychy – Paprocany

W dalszej przyszłości niezbędna jest synchronizacja własnych zamierzeń gminy w tym zakresie z projektem Śląskiej Sieci Tras Rowerowych, która łączyć będzie istniejące i projektowane trasy miejskie i podmiejskie – z turystycznymi trasami rowerowymi regionu, pod kątem walorów wypoczynkowych, turystyczno – krajobrazowych, a także agroturystycznych.

2.8.3 Cele i kierunki działań

Edukacja w ogólności, a edukacja ekologiczna w szczególności, różni się w zasadniczy sposób od innego typu przedsięwzięć w dziedzinie ochrony przyrody czy ochrony środowiska. Np. w dziedzinie ochrony powietrza czy wód zidentyfikowanie „truciciela” i doprowadzenie do zaniechania działalności (czy zmniejszenia uciążliwości) daje prawie od razu efekt i to na ogół mierzalny. W edukacji na efekty trzeba czekać latami. Niełatwo jest w EE o wybór priorytetów, np. czy edukować młodzież czy ludzi dorosłych, wobec zawsze ograniczonych środków finansowych. Uważa się na ogół, że edukacja jest inwestycją „opłacalną” w stosunku do dzieci i młodzieży, ale nierzadko słyszy się głosy, że „tempo niszczenia przyrody jest tak duże, że my dorośli nie możemy pozwolić sobie na komfort zrzucenia problemów ekologicznych na nasze dzieci”. To dorośli podejmują „tu i teraz” określone decyzje, bywa, że szkodliwe dla środowiska, często z powodu małej świadomości ekologicznej.

Edukacja ekologiczna zależy od wielu podmiotów, którym trudno, zwłaszcza w systemie demokratycznym, narzucić kierunki działania (w większym lub mniejszym stopniu) – np. łatwo nakazać pewne formy działania szkołom, trudniej mass-mediom, a prawie niemożliwe organizacjom pozarządowym. Priorytety zależą od pewnych posunięć ogólnokrajowych (np. reforma administracyjna), od ogólnej wizji rozwoju kraju, i w szczególności od kierunków rozwoju województwa. Mogą pewne kierunki wymuszać gestorzy funduszy.

Cele i kierunki działań przyjęte w Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000 – 2015

Priorytet A: Wzrost wykształcenia mieszkańców oraz rozwój ich zdolności adaptacyjnych do zmian społecznych i gospodarczych

Cel strategiczny: Przeprofilowanie i rozbudowa systemu szkolnictwa średniego i wyższego (C₁)

Kierunki działań:

AC₁K₁ – poprawa standardu istniejącej infrastruktury i wyposażenia szkół wyższych

AC₁K₂ – wspieranie współpracy śląskiego środowiska akademickiego z zagranicą, w tym z regionami partnerskimi

AC₁K₃ – wspieranie rozwoju sieci szkół średnich we współpracy z samorządem powiatowym

AC₁K₄ – restrukturyzacja szkolnictwa zawodowego

Cele i kierunki działań przyjęte w Programie Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego na lata 2000 – 2015

Cel strategiczny: wzrost świadomości mieszkańców w zakresie ochrony przyrody (cel krótkoterminowy)

Kierunki działań: edukacja dzieci i młodzieży – rozwój sieci przyrodniczych ścieżek dydaktycznych,

2.8.4 Priorytety ekologiczne

Priorytetem w zakresie edukacji ekologicznej jest wykształcenie świadomości ekologicznej u przeważającej części społeczeństwa i przekonanie ludzi o konieczności myślenia i działania według zasad ekorozwoju. Jest to cel dalekosiężny, pewnie wykraczający poza horyzont 2015 roku, do którego można się zbliżać asymptotycznie poprzez stopniowe podnoszenie świadomości ekologicznej coraz większej liczby ludzi na coraz wyższy poziom. Cel ten osiągnie się przez intensyfikację aktualnych działań w zakresie EE, eliminowanie działań chybionych lub mało efektywnych i poszerzenie sposobów edukowania o nowe formy, przede wszystkim sprawdzone gdzie indziej, w kraju i na świecie.

2.8.5 Matryca logiczna

Cele Rezultaty	*Logika interwencji*	*Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć*	*Źródła i sposoby weryfikacji*	*Założenia*
Cele nadrzędne	Wzrost wykształcenia mieszkańców w zakresie ekologii oraz rozwój ich zdolności adaptacyjnych do zmian społecznych i gospodarczych	Poprawa stanu świadomości i edukacji ekologicznej młodzieży i ludzi dorosłych Podmiotowe traktowanie roślin i zwierząt	- Starostwo Powiatowe, - Urząd Wojewódzki - Przepisy i normy Unii Europejskiej - Raporty Unii Europejskiej
Cele szczegółowe Programu	Edukacja ekologiczna nauczycieli Tworzenie ośrodków edukacji ekologicznej Realizacja programu edukacji ekologicznej dla szkół podstawowych i gimnazjów Tworzenie kół ekologicznych Organizacja wystaw proekologicznych Promocja gospodarstw ekologicznych Szkolenia i pokazy praktyczne dla rolników i działkowców w zakresie gospodarki ekologicznej	Wzrost świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży Większa dostępność lepszych pozycji metodycznych związanych z ekologią Usuwanie złych nawyków takich jak: traktowanie rzek, potoków i lasów jako wysypisk śmieci Prawidłowe postępowanie z pestycydami, szczególnie w małych gospodarstwach Produkcja żywności dobrej jakości Wzrost liczby gospodarstw ekologicznych	Główny Urząd Statystyczny Urząd Gminy Kozy	Pozyskanie inwestorów Pozyskanie odpowiednich środków finansowych
Oczekiwane rezultaty	Poprawa stanu środowiska naturalnego dzięki wyższej świadomości ekologicznej społeczeństwa			Ogólny wzrost wykształcenia mieszkańców w dziedzinie ekologii

2.8.6 Harmonogram realizacji Programu

L.P.	*Nazwa zadania*	*Termin rozpoczęcia planowany*	*Termin zalończenia planowany*	*Jednostka odpowieedzialna*	Planowane efekty ekologiczne	Planowane koszty ogółem [PLN] tys.	UE [PLN]	*NFOS* [PLN]	*WFOS* *[PLN]*		środki własne	Partnerzy
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10		11	12
I	ZADANIA WŁASNE GMINY*
1	Szkolenia i pokazy praktyczne dla rolników i działkowców w zakresie gospodarki ekologicznej	2003	2004	Urząd Gminy w Kozach	Wzrost liczby gospodarstw ekologicznych	10				x		ARiMR, Śląska Izba Rolnicza
2	Edukacja ekologiczna nauczycieli	2003	2004	Urząd Gminy w Kozach	Poprawa stanu świadomości i edukacji ekologicznej młodzieży iludzi dorosłych	5				x		Śląski Związek Gmin i Powiatów, Starostwo Bielskie
3	Inwentaryzacja bibliotek	2003	2004	Urząd Gminy w Kozach	Wzbogacenie księgozbioru o tytuły związane z ochroną środowiska i ekologią	2				x		Śląski Związek Gmin i Powiatów, Starostwo Bielskie
4	Tworzenie ośrodków edukacji ekologicznej	2003	2004	Urząd Gminy w Kozach	Rozwój świadomości ekologicznej mieszkańców	2				x		Ekofundusz Starostwo Bielskie, Ministerstwo Kultury i Sztuki

Program edukacji ekologicznej dla młodzieży szkół podstawowych i gimnazjów (ok. 30% stanu ilościowego uczniów) – warsztaty i wycieczki ekologiczne.

2003

2015

Urząd Gminy w Kozach

Wzrost świadomości ekologicznej w społeczeństwie.

390 (30/rok x 13) - 300 osób

Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych

Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego

Starostwo Powiatowe w Bielsku – Białej

Szkolne Koła LOP

- Fundusze pomocowe

Utworzenie 2 ścieżek przyrodniczo - dydaktycznych (foldery, broszury, tablice informacyjne).

2003

2015

Urząd Gminy w Kozach

Poszerzenie wiedzy o środowisku przyrodniczym gminy. Rozszerzenie oferty rekreacyjno - turystycznej.

Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych

Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego

Starostwo Powiatowe w Bielsku – Białej

Szkolne Koła LOP

Fundusze pomocowe

Realizacja rekreacyjnych ścieżek rowerowych na terenie gminy (broszury, mapy, tablice informacyjne): 2 – 3 obiekty.

2003

2015

Urząd Gminy w Kozach

Rozszerzenie oferty rekreacyjno - turystycznej.

Fundusze pomocowe

Śląski Związek Gmin i Powiatów

Organizacje ekologiczne

ZPKWŚ

Nadleśnictwo Bielsko

Promocja działań proekologicznych, wydawnictwa ekologiczne z przeznaczeniem dla dorosłej części społeczności lokalnej, szkolenia (agroturystyka).

2003

2015

Urząd Gminy w Kozach

Wzrost świadomości ekologicznej w społeczeństwie.

Fundusze pomocowe

Śląski Związek Gmin i Powiatów

Organizacje ekologiczne

ZPKWŚ

Nadleśnictwo Bielsko

SUMA

554

* Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji Gminy

2.8.7 Wnioski

- Warunkiem koniecznym i niezbędnym realizacji celów wynikających z zapisów art. 5 Konstytucji RP, uchwalonej w 1997 roku oraz z innych zapisów najwyższej karty Praw i Obowiązków obywatelskich jest dobrze zaplanowany, zorganizowany i realizowany proces powszechnej edukacji obejmującej wszystkich mieszkańców naszej Ojczyzny.

- Miarą przygotowania zawodowego, a także określenia poziomu cywilizacyjnego, jest między innymi struktura wykształcenia ludności. Dla potrzeb planistycznych, mających na celu perspektywiczne zagospodarowanie jakiegoś terenu, poziom wykształcenia społeczeństwa wydaje się jednym z najważniejszych składników.

- Bez możliwie wczesnej regulacji prawa dostępu do informacji ekologicznej proces dostosowania polskiego prawa ochrony środowiska nie będzie możliwy do zrealizowania.

- Dostosowanie polskich regulacji prawnych do wymagań prawa wspólnotowego będzie etapem do rozwiązania problemów występujących w Polsce związanych z dostępem do informacji o środowisku (jawność funkcjonowania administracji, powstanie poinformowanego społeczeństwa, poprawa obiegu informacji w zakresie ochrony środowiska i przez to poprawa efektywności działania w tym zakresie).

- Prawo do informacji o środowisku jest jednym z zadań w zakresie wdrażania do praktyki zasad zrównoważonego rozwoju.

2.9 Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych

Wdokumencie pt:. „Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym", przyjętym przez Ministerstwo Środowiska' w grudniu 2002r. przedstawiono szczegółowy zakres opracowania Programów Ochrony Środowiska, który wskazuje m.in. na konieczność omówienia racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych, przez co rozumie się: zmniejszenie materiałochłonności, energochłonności i wodochłonności gospodarki, ochronę gleb, racjonalną eksploatacja lasów, ochronę zasobów kopalin.

Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych w zakresie ochrony wód

Zmniejszenie wodochłonności w działaniach związanych z gospodarką wodno-ściekową realizowane jest przez zmniejszenie strat wody przez modernizację ujęć i stacji uzdatniania wody, modernizacje sieci wodociągowej oraz edukację oraz propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania wody.

Dla zmniejszenia energochłonności niezbędna jest wymiana urządzeń o niskiej sprawności na nowe zużywające mniej energii elektrycznej.

W zakresie zaopatrzenia w wodę temu celowi służą modernizacje: ujęć wody, stacji uzdatniania, pompowni i hydroforni oraz pośrednio wymiana odcinków sieci wodociągowej znajdujących się w złym stanie technicznym, która będzie wpływać na zmniejszenie ilości tłoczonej wody.

W zakresie odprowadzenia i oczyszczania ścieków korzystnie wpłyną modernizacje oczyszczalni ścieków i pompowni sieciowych a uszczelnienie i budowa kanalizacji rozdzielczej – wyeliminuje wody deszczowe, zmniejszy ilość wód infiltracyjnych i przypadkowych odprowadzanych i przetłaczanych do oczyszczalni ścieków.

Realizowane w ramach modernizacji obiektów zaopatrzenia w wodę i oczyszczania ścieków termomodernizacje, polegające na dociepleniu ścian obiektów kubaturowych i wymianie stolarki również przyczynia się do zmniejszenia energochłonności przez zmniejszenie zapotrzebowania na energię cieplną.

Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych w zakresie ochrony powietrza

Zagadnienia rozpatrywane w programie ochrony powietrza są ściśle związane z działaniami prowadzonymi w kierunku racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych.

Głównym elementem ochrony powietrza jest zmniejszenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł energetycznych, działających zarówno na skalę przemysłową, jak i odbiorców indywidualnych. Uzyskanie tego jest możliwe przez:

- obniżenie energochłonności obiektów ogrzewanych,

- poprawę sprawności urządzeń kotłowych poprzez przeprowadzenie ich modernizacji, lub wymianę na nowe o wyższej efektywności działania,

- ograniczenie strat ciepła na sieciach przesyłowych przy wykorzystywaniu zdalaczynnych systemów ciepłowniczych.

We wszystkich wymienionych przypadkach w konsekwencji uzyskuje się ograniczenie zużycia nośników energii. Dotyczy to głównie węgla kamiennego i gazu ziemnego.

Przykładowo:

Ø poprawa sprawności przemysłowych jednostek kotłowych np. z poziomu 75% o 5%, dla kotła o mocy rzędu 10 MW, przy założeniu pracy kotła przez 2000 godzin w ciągu roku daje oszczędność zużycia węgla na poziomie 180 t.

Ø przeprowadzenie kompleksowych działań modernizacyjnych dla domu jednorodzinnego o powierzchni użytkowej 100 m2 obejmujących termo modernizację (w zakresie docieplenia ścian, stropodachów, wymianę stolarki okiennej) dającą obniżenie zapotrzebowania na energię na poziomie 30% oraz wymianę tradycyjnego kotła węglowego o sprawności do 60% na kocioł węglowy niskoemisyjny o sprawności 80% uzyskuje się obniżenia zużycia węgla o około 50% tj. ok.2,8 tony.

Kolejnym elementem decydującym o wielkościach emisji zanieczyszczeń i energochłonności w przemyśle i szeroko rozumianej strefie usług jest jakość stosowanych technologii wytwarzania.

Stosowanie „najlepszych dostępnych technik” z uwzględnieniem maksymalnego wykorzystania ciepła odpadowego skutkować będzie dalszym obniżeniem zużycia kopalin.

Dodatkowo do poprawy stanu środowiska, w tym czystości powietrza, oraz ograniczania zużycia kopalnych zasobów surowców energetyczny winno przyczynić się wykorzystanie źródeł energii odnawialnej tj. energii wiatru, energii promieniowania słonecznego, energii geotermalnej czy biomasy.

W warunkach lokalnych głównym źródłem energii odnawialnej może stać się biomasa jako paliwo w urządzeniach kotłowych.

W „Strategii rozwoju energetyki odnawialnej” państwa celem strategicznym jest zwiększenie udziału ze źródeł energii odnawialnych w bilansie paliwowo – energetycznym kraju do 7,5% w 2010roku i do 14% w 2020 roku w strukturze zużycia nośników pierwotnych.

Poprawa jakości dróg i przepustowości układów komunikacyjnych jest elementem, który trudno ocenić w sposób ilościowy, niemniej jednak będzie miał wpływ na poprawę ekonomiki jazdy, obniżenie emisji spalin pochodzących z ruchu samochodowego, a co za tym idzie zmniejszenie zużycia paliwa (benzyny, oleju napędowego). Wykorzystanie w przyszłości biopaliw stanowić będzie kolejny krok w kierunku obniżenia zużycia paliw kopalnych (ropy naftowej).

Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych w zakresie gospodarki odpadami

W dziedzinie gospodarki odpadami na terenie Polski racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych zostało ujęte w Ustawie o odpadach (Dz. U. nr 62 poz. 628). Art. 7, który nakazuje posiadaczowi odpadów poddanie odpadów odzyskowi przez co rozumie się ponowne ich wykorzystanie w cyklu produkcyjnym bądź przekazanie instytucją zajmującym się ich przetwarzaniem. Ta sama Ustawa w art. 56 zakazuje, poza wymienionymi wyjątkami, składowania na składowisku odpadów w postaci nieprzetworzonej. Rozumiane jest przez to poddanie odpadów procesowi przekształcenia fizycznego, chemicznego lub biologicznego oraz segregacji.

Na racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych w dziedzinie gospodarki odpadami znaczący wpływ ma wspieranie i rozwój systemu segregacji odpadów „u źródła”. Uzyskane w ten sposób surowce wtórne mogą mieć powtórne zastosowanie gospodarcze, przez co w znaczący sposób ogranicza się wykorzystanie zasobów naturalnych. Należy wspierać inicjatywy mające na celu wydzielenie surowców ze strumienia odpadów głównie komunalnych. Rozumie się przez to budowę stacji segregacji odpadów, gdzie kierowane zostaną odpady komunalne zmieszanych odbierane od mieszkańców.

Poddawanie odpadów systemowi odzysku powinno odbywać się przy zastosowaniu najlepszych dostępnych technologii. Aktualnie w Europie i na Świecie pojawia się coraz więcej technologii umożliwiających racjonalne wykorzystanie odpadów do celów produkcyjnych. Oznacza to, że w najbliższym czasie powinien nastąpić wzrost ilości odpadów wykorzystywanych do produkcji przedmiotów użytkowych, do produkcji których teraz stosuje się materiały stanowiące surowce naturalne. Następstwem tego będzie w najbliższych latach ograniczenie strumienia odpadów deponowanych na składowisku, a przez to ich negatywne oddziaływanie na środowisko naturalne.

Ważnym elementem mającym wpływ na racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych jest także przetwórstwo odpadów, w tym także kompostowanie lub inna forma odzysku odpadów biodegradowalnych. Obok odpadów biodegradowalnych należy wspierać inicjatywy mające na celu odzysk odpadów w kierunku ich ponownego wykorzystania jako paliwa mogące zastąpić tak powszechnie stosowane paliwa konwencjonalne. W ten sposób realizowana będzie ochrona zasobów kopalin na terenie Polski, która jest jednym z założeń polityki ekologicznej państwa.

Racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych nie tylko ogranicza się do ponownego zastosowania odpadów jako surowców wtórnych. W art. 5 ustawy o odpadach (Dz. U. nr 62 poz. 628) zapisano: „Kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować tak aby zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczyć ilość odpadów”. Rozumiane jest przez to taki dobór technologii aby zużycie surowców naturalnych było jak najmniejsze.

Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych w zakresie ochrony ziemi i gleb

Ochrona zasobów naturalnych w zakresie ochrony ziemi i gleb wynika z Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, w która nakłada władze samorządowe obowiązek ochrony gruntów atrakcyjnych rolniczo przed wyłączeniem ich z użytków rolnych. Dlatego tereny rolnicze, które są położone na żyznych i urodzajnych glebach nie podlegają przekwalifikowaniu z terenów zaklasyfikowanych jako grunty rolne na tereny pod inwestycje lub zabudowę mieszkaniową.

W zakresie ochrony gleb jest równie ważnym zagadnieniem racjonalne użytkowanie zasobów glebowych, chodzi tu o dostosowanie dawek nawozowych do specyfiki i potrzeb gleb, istotne jest dbanie o strukturę glebową i stosowanie uprawek właściwych dla konkretnych rodzajów powierzchni i struktury glebowej.

Zadanie ochrony gruntów przed erozją oraz rekultywacja terenów zdegradowanych realizowanie jest również poprzez odpowiednią agrotechnikę i dostosowane do specyfiki gleb uprawy zagarniające lub uprawę roślin energetycznych, które głęboko się korzeniąc ograniczają ten proces. Działania takie reguluje przyjęta przez Sejm Rzeczpospolitej w dniu 23 sierpnia 2000 roku rządowa „Strategia rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce”.

Innym zagadnieniem równie ważnym jest ochrona i racjonalne użytkowanie kopalin, na terenie Województwa Śląskiego w wielu miejscach występują złoża węgla kamiennego, węgla brunatnego i innych surowców mineralnych, które są w intensywnej eksploatacji, dlatego powinno się racjonalnie je użytkować bez uszczerbku na środowisko naturalne i dbać o zachowanie ich wartości dla przyszłych pokoleń. Dla ograniczenia zużycia węgla kamiennego powinno się zwiększyć wykorzystanie energii pochodzącej z naturalnych źródeł, energii słońca, energii wiatru oraz energii z biomasy.

3 Uwarunkowania finansowe Gminy Kozy

3.1 Możliwości finansowania projektów inwestycyjnych

Analiza ekonomiczno-finansowa budżetów gmin jest nieodłączną częścią Programu Ochrony Środowiska, gdyż możliwości finansowania zadań infrastrukturalnych z budżetów gminnych są ograniczone a zadania inwestycyjne, które stoją przed samorządami są bardzo duże.

Rocznie nakłady na inwestycje infrastrukturalne nie przekraczają 10-15% wydatków budżetowych gmin. Przeznaczenie środków w budżecie na daną inwestycję jest bardzo ważnym elementem planowania, gdyż samorząd finansuje różne sfery życia społeczności lokalnej. Mając świadomość znaczenia planowanych inwestycji dla poprawy stanu środowiska naturalnego stwierdza się, że wielkość projektowanych zamierzeń daleko wykracza poza lokalne możliwości finansowe, stąd też realizacja wnioskowanych zadań jest możliwa wyłącznie przy wspomaganiu ich wykonywania ze źródeł zewnętrznych.

W polityce finansowej wielu gmin zauważa się dużą ostrożność budżetową, wyrażającą się niewykorzystaniem możliwości realizacji zadań ze źródeł zewnętrznych. Dotyczy to nie tylko kredytów komercyjnych, ale także wysoce preferencyjnych. Tymczasem rachunek ekonomiczny wykazuje w naszych warunkach, iż efektywność prowadzenia inwestycji wymaga nie tylko angażowania wysokich środków własnych, ale także aktywnej polityki pozyskiwania alternatywnych źródeł finansowania. Wsparcie tymi środkami powinno umożliwić m.in. utrzymywanie poziomu opłat za usługi komunalne na akceptowalnym społecznym poziomie.

Dla gmin dostępnymi sposobami finansowania inwestycji są:

- środki własne,

- kredyty i pożyczki udzielane w bankach komercyjnych,

- kredyty i pożyczki o oprocentowaniu preferencyjnym udzielane przez instytucje wspierające rozwój gmin,

- dotacje państwowe z funduszy krajowych i zagranicznych,

- emisja obligacji.

Wdrożenie niniejszego Programu będzie możliwe dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska. Podstawowymi źródłami finansowania działań proekologicznych są fundusze ekologiczne, fundacje i programy wspomagające, własne środki inwestorów. Podstawę tego systemu tworzą fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. W Polsce działają:

- NARODOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ – największa instytucja finansująca przedsięwzięcia ochrony środowiska o zasięgu ponadregionalnym i ogólnokrajowym w Polsce;

- WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ – dofinansowuje zadania z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej w poszczególnych województwach,

- POWIATOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ;

- GMINNY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ;

Gromadzą one wpływy z opłat płaconych za korzystanie ze środowiska i jego zasobów przez podmioty gospodarcze (opłaty za emisję zanieczyszczeń do powietrza, zrzut ścieków, składowanie odpadów) oraz kar nakładanych za ponadnormatywne zanieczyszczanie środowiska.

W perspektywie naszego członkostwa w Unii Europejskiej podstawowe znaczenie odgrywały programy i fundusze pomocowe przygotowujące Polskę do wykorzystania funduszy strukturalnych. Najważniejsze z nich to:

- ISPA - Fundusz pomocy bezzwrotnej, będący przygotowaniem do funduszy strukturalnych, przeznaczony na finansowanie dużych projektów w zakresie sieci transportowych oraz ochrony środowiska;

- PROGRAM PHARE – największy z programów przedakcesyjnych, wspierających rozwój regionalny;

- SAPARD – program przedakcesyjny Unii Europejskiej przeznaczony na rozwój terenów wiejskich.

Zgodnie z zasadami polityki regionalnej Unii Europejskiej, po przystąpieniu danego kraju do Wspólnoty, traci on prawo do korzystania ze środków przedakcesyjnych na rzecz pozostałych krajów kandydujących, za to staje się beneficjentem wspomnianych już, znacznie większych, Funduszy Strukturalnych.

W zakresie ochrony środowiska, rozwoju regionalnego i rozwoju wsi funkcjonuje szereg organizacje i funduszy, m.in.:

- FUNDACJA EKOFUNDUSZ – Fundacja finansująca projekty ekologiczne o znaczeniu ogólnokrajowym i szerszym ze środków pochodzących z ekokonwersji polskiego zadłużenia.

- GLOBAL ENVIRONMENTAL FACILITY – światowa organizacja o charakterze kapitałowego funduszu celowego na rzecz ochrony środowiska;

- PROGRAM WWF DLA POLSKI – krajowe przedstawicielstwo międzynarodowej organizacji World Wild Fund;

- NARODOWA FUNDACJA OCHRONY ŚRODOWISKA – Fundacja zajmująca się opracowywaniem ekspertyz w zakresie ochrony środowiska oraz edukacją ekologiczną;

- FUNDACJA PARTNERSTWO DLA ŚRODOWISKA – Fundacja promuje działania na rzecz ekorozwoju;

- REGIONALNE CENTRUM EKOLOGICZNE NA EUROPĘ ŚRODKOWĄ I WSCHODNIĄ – wspomaga swobodną wymianę informacji oraz udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących ochrony środowiska;

W kontekście akcesji Polski do struktur Unii Europejskiej, istotnymi środkami w realizacji niniejszego Programu będą środki Funduszu Spójności i funduszy strukturalnych.

Głównym celem polityki regionalnej Unii Europejskiej jest wyrównanie różnic międzyregionalnych w poziomie życia i w rozwoju gospodarczym pomiędzy najbiedniejszymi a najbogatszymi regionami państw członkowskich, a przez to zwiększenie społecznej i gospodarczej spójności Unii. Polityka strukturalna i regionalna UE realizowana jest poprzez współfinansowanie za pomocą funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności określonych programów i projektów rozwoju regionalnego. Na realizację wymienionego wyżej celu pomoc z funduszy strukturalnych kierowana jest (w okresie budżetowym UE 2000-2006) do regionów, których zamożność, liczona za pomocą wskaźnika poziomu produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca (za ostatnie trzy lata według parytetu siły nabywczej) jest mniejsza niż 75% przeciętnej wartości tego wskaźnika w całej UE.

Obecnie Polska w całości spełnia kryteria zakwalifikowania, bowiem poziom produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca liczony za trzy ostatnie lata według parytetu siły nabywczej jest niższy od 75% średniego poziomu w UE. Średnia dla Polski wynosi obecnie 39% przeciętnej dla Unii. Według obecnych regulacji funduszy strukturalnych oznacza to możliwość uzyskania wspólnotowego wsparcia na rozwój społeczno-gospodarczy dla całej Polski, z zasobów wszystkich funduszy strukturalnych. Oprócz tego będzie możliwe uzyskanie wsparcia z Funduszu Spójności.

Rodzaje funduszy strukturalnych:

- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego;

- Europejski Fundusz Społeczny;

- Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej;

- Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa.

Kolejnym bardzo ważnym instrumentem finansowym Unii jest Fundusz Spójności. Z jego środków finansowane są duże (o minimalnej wartości 10 mln EUR) projekty infrastrukturalne w zakresie ochrony środowiska oraz transeuropejskich sieci transportowych. Pomoc z Funduszu Spójności przyznawana jest krajom, w których produkt narodowy brutto na głowę mieszkańca jest mniejszy od 90 % średniej dla Unii Europejskiej. Pomoc ta ma ułatwić krajom-beneficjentom dostosowanie się do wymogów unii walutowej. W przeciwieństwie do zasad obowiązujących w funduszach strukturalnych, Fundusz Spójności finansuje konkretne projekty, a nie programy operacyjne. Projekty takie mogą otrzymać współfinansowanie w wysokości od 80 do 85% zaangażowanych środków publicznych. Wielkość ta jest odpowiednio obniżana w przypadku projektów przynoszących dochód. W ramach przygotowywania do Funduszu Spójności opracowywany jest i przekazywany do Komisji Europejskiej odrębny dokument programowy Strategy Reference Framework, który stanowi podstawę procesu selekcji projektów. Zawiera on ponadto propozycje projektów, zgodnych z celami wspólnotowej polityki w zakresie ochrony środowiska, które zostaną przedłożone w celu uzyskania wsparcia. Procedura uzyskiwania środków Funduszu przewiduje, że każdy projekt jest przyjmowany przez Komisję w porozumieniu z państwem członkowskim korzystającym z pomocy. Zgodnie z obecnie obowiązującymi kryteriami przyznawania pomocy, Polska po przystąpieniu do Unii Europejskiej będzie beneficjentem tego funduszu. Oznacza to, że wydatkowanie jego środków nie podlega zasadom i procedurom Funduszy Strukturalnych, w szczególności zaś nie wymaga przygotowania złożonych dokumentów programowych. Wystarczy przygotować dobrze opracowane projekty (grupy projektów) i z należytym uzasadnieniem przedłożyć Komisji Europejskiej. Jakkolwiek nie jest on funduszem strukturalnym, to jednak ze względu na swój charakter jest jednym z najważniejszych instrumentów realizacji polityki spójności społeczno-gospodarczej.

3.2 Analiza ekonomiczno-finansowa budżetu Gminy Kozy

Analiza ekonomiczno-finansowa Gminy Kozy dotyczy przede wszystkim oceny skali i kierunków strumienia dochodów i wydatków.

Tabela 3‑1Budżet Gminy Kozy

Lp.	Opis	2001	2002	dynamika	2003	dynamika
1	2	3	4	5	6	7
A	Dochody budżetu Gminy	14 740 348	15 815 773	107%	14 890 118	94%
B	Wydatki budżetu Gminy	15 067 906	15 229 869	101%	17 769 986	117%
C	Wydatki inwestycyjne w budżecie Gminy	2 796 771	2 070 678	74%	1 738 900	84%
D	Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach budżetu Gminy	19%	14%	x	10%	x

Rysunek 3‑1 Zestawienie dochodów i wydatków Gminy Kozy w latach 2001-2003

Z analizy budżetu w latach 2001 i 2002 wynika, iż nastąpił wzrost dochodów o 7%. Wzrosły również o 1% wydatki budżetowe. Należy jednak zaznaczyć, że wzrost ten wynikał z większych obciążeń finansowych w zakresie wydatków bieżących – nakłady inwestycyjne spadły w tym czasie o 26%. Prognoza budżetu Gminy na rok 2003 przewiduje ośmioprocentowy spadek dochodów w stosunku do roku 2002 i jednoczesny siedemnastoprocentowy wzrost wydatków. Rok 2003 będzie kolejnym rokiem, w którym wystąpi spadek nakładów przeznaczonych na inwestycje gminne (o 16% w stosunku do roku poprzedniego). O ile w 2001 r. udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem kształtował się na poziomie 19%, w roku 2002 analogiczna relacja wyniosła 14%, o tyle w roku 2003 przewiduje się dziesięcioprocentowy udział wydatków rozwojowych Gminy w ogólnej sumie wydatków przewidzianej na ten rok.

Do głównych wydatków w roku budżetowym 2002 należeć będą (Uchwała Nr IV/17/2003 Rady Gminy Kozy z dnia 26 lutego 2003, załącznik nr 5):

ü Nakłady na infrastrukturę transportową i łączność,

ü Nakłady na gospodarkę mieszkaniową,

ü Nakłady na działalność usługową,

ü Nakłady na administrację publiczną,

ü Nakłady na oświatę i wychowanie,

ü Nakłady na gospodarkę komunalną

Analizując poszczególne działy, największe środki finansowe zostaną przeznaczone na oświatę i wychowanie, administrację publiczną oraz gospodarkę komunalną i ochronę środowiska.

Tabela 3‑2 Wskaźniki finansowe Gminy Kozy

*L.p.*	*Wyszczególnienie*	*2001*	*2002*	*2003*
1.	*DOCHODY OGÓŁEM*	*14 740 348*	*15 815 773*	*14 890 118*
1.1	Dotacje i subwencje	7 859 335	8 905 550	8 913 559
1.2	Dochody własne	6 881 013	6 910 223	5 976 559
2.	WYDATKI	15 067 906	15 229 869	17 769 986
2.1	Wydatki bieżące	12 271 135	13 159 191	16 031 086
2.2	Inwestycje	2 796 771	2 070 678	1 738 900
3.	ŁĄCZNA KWOTA DŁUGU	1 356 981	1 117 204	1 032 091
3.1	Stan zaciągniętych pożyczek i kredytów	1 356 981	1 057 081	1 032 091
3.2	Stan pozostałych zobowiązań		60 123
4.	ZOBOWIĄZANIA DO POKRYCIA W DANYM ROKU	93 000	332 172	653 003
4.1	Spłata rat kredytów i pożyczek	93 000	299 900	516 880
4.2	Spłata odsetek od kredytów i pożyczek		32 272	76 000
4.3	Inne			60 123
5.	WSKAŹNIKI
5.1	Stosunek łącznej kwoty długu na koniec roku (3) do dochodów ogółem (1)	9%	7%	7%
5.2	Stosunek wszystkich inwestycji (2.2) do dochodów ogółem (1)	19%	13%	12%
5.3	Stosunek dochodów własnych (1.2) do dochodów ogółem (1)	47%	44%	40%

Analizując zadłużenie Gminy Kozy, to z obliczonych dla Gminy wskaźników maksymalnego zadłużenia wynikających z Ustawy o finansach publicznych – art. 113 i art. 114 wynika, że Gmina posiada zdolność kredytową do zaciągania zobowiązań.

3.3 Zdolności inwestycyjne – prognoza budżetu Gminy na lata 2003-2015

Analizując wszystkie dostępne sposoby finansowania inwestycji można stworzyć kilka wariantów dla Programu Ochrony Środowiska, których realizacja uzależniona będzie w pierwszej kolejności od możliwości finansowych gminy a następnie od dostępności zewnętrznych źródeł finansowania.

Na podstawie danych dotyczących budżetu Gminy Kozy, przeprowadzono symulację przyszłych dochodów (do roku 2015, przy założeniu 2% realnego wzrostu dochodów w wariancie I oraz 2% spadku w wariancie II) oraz oszacowano możliwości inwestycyjne (założono udział wydatków inwestycyjnych na poziomie 15% oraz na poziomie 20%).

Tabela 3‑3 Bilans dochodów i wydatków Gminy Kozy

*Lp.*	*Opis*	*2004*	*2005*	*2006*	*2014*	*2015*	*Suma wydatków na lata 2003-2015*
1	2	3	4	5	6	7	8
I.A	Dochody [tys. PLN]	15 187 920	15 491 679	15 801 512	18 513 990	18 884 270	-
I.B	Wydatki jako 15% udziału w dochodach [tys. PLN]	2 278 188	2 323 752	2 370 227	2 777 099	2 832 640	30 555 263
I.C	Wydatki jako 20% udziału w dochodach [tys. PLN]	3 037 584	3 098 336	3 160 302	3 702 798	3 776 854	40 740 350
II.A	Dochody [tys. PLN]	14 592 316	14 300 469	14 014 460	11 922 984	11 684 525	-
II.B	Wydatki jako 15% udziału w dochodach [tys. PLN]	2 188 847	2 145 070	2 102 169	1 788 448	1 752 679	23 561 111
II.C	Wydatki jako 20% udziału w dochodach [tys. PLN]	2 918 463	2 860 094	2 802 892	2 384 597	2 336 905	31 414 815

Z przedstawionych w tabelach danych wynikają bardzo zróżnicowane możliwości finansowania projektów inwestycyjnych w zależności od wariantu.

W wariancie wzrostowym – wydatki (15% udziału wydatków inwestycyjnych w dochodach) szacuje się na poziomie ok. 2,3 milionów złotych w roku 2004 do ok. 2,8 milionów złotych w 2015 roku, a wtedy suma kwot na wydatki inwestycyjne wyniesie ok. 30,6 milionów złotych. Przy założeniu 20% udziału w dochodach budżetu wydatków inwestycyjnych odpowiednio nakłady mogą wynieść w 2004 roku już ok. 3,0 milionów złotych, w roku 2015 ok. 3,8 milionów złotych a ich suma szacowana jest na ok. 40,7 milionów złotych.

W wariancie II malejących realnie dochodów – wydatki (15% udziału w dochodach) szacuje się na poziomie ok. 2,2 milionów złotych w roku 2004 do ok. 1,6 milionów złotych w 2015 roku, a suma kwot na wydatki inwestycyjne wyniesie ok. 23,6 milionów złotych. Przy założeniu 20% udziału w dochodach budżetu wydatków inwestycyjnych odpowiednio nakłady mogą wynieść w 2004 roku już ok. 2,9 milionów złotych, w roku 2015 ok. 2,3 milionów złotych, a ich suma jest szacowana na ok. 31,4 milionów złotych.

Rysunek 3‑2 Wydatki inwestycyjne do 2015r.

3.4 Nakłady finansowe na inwestycje związane z ochroną środowiska a możliwości budżetu Gminy

Tabela 3‑4 Nakłady finansowe na inwestycje związane z ochroną środowiska (zadania własne) a możliwości budżetu Gminy

Lp.	Kierunki	Nakłady inwestycyjne (w tys. PLN)
1.	gospodarka wodno-ściekowa	59 170
2.	gospodarka odpadami	3 200
3.	ochrona ziemi i gleb	310
4.	ochrona powietrza	1 580
5.	promieniowanie niejonizujące	0
6.	ochrona przed hałasem	64
7.	ochrona przyrody	400
8.	edukacja ekologiczna	554
9.	SUMA	65 278
10.	Wydatki inwestycyjne Gminy na ochronę środowiska na lata 2003-2015	Wariant I	Wariant II
11.	10% udział wydatków na ochronę środowiska w dochodach ogółem	20 370	15 707
12.	Udział zewnętrznych źródeł w finansowaniu inwestycji	44 908	49 571
13.	Udział % zewnętrznych źródeł finansowania	69%	76%
14	15% udział wydatków na ochronę środowiska w dochodach ogółem	30 555	23 561
15.	Udział zewnętrznych źródeł w finansowaniu inwestycji	34 723	41 717
16.	Udział % zewnętrznych źródeł finansowania	53%	64%

Powyższa tabela przedstawia nakłady finansowe na poszczególne działy zawarte w Programie Ochrony Środowiska w zestawieniu z przyjętymi wydatkami inwestycyjnymi na ochronę środowiska.

Założono, iż 5% szacowanej sumy dochodów budżetowych na lata 2004-2015, w każdym z przedstawionych w tabeli 1-3 wariantów, będzie przeznaczane na inwestycje niezwiązane z ochroną środowiska. Zatem udział wydatków finansujących przedsięwzięcia proekologiczne w dochodach gminnych w badanym horyzoncie czasowym wyniesie 10% i 15% dla wariantu realnego wzrostu i spadku rocznego dochodu.

Z przedstawionych w tabelach danych wynikają następujące możliwości finansowania projektów inwestycyjnych na ochronę środowiska w zależności od wariantu:

- W wariancie I – (wzrostowym) zakładając 10% udział wydatków na ochronę środowiska w dochodach Gminy 69% nakładów inwestycyjnych musi zostać sfinansowana przez kapitał obcy, natomiast zakładając 15% udział inwestycji w dochodach wkład kapitału obcego zmalałby do 53%

- W wariancie II (malejących realnie dochodach Gminy) – zakładając 10% udział wydatków na ochronę środowiska w dochodach Gminy 76% nakładów inwestycyjnych musi zostać sfinansowana przez kapitał obcy, natomiast zakładając 15% udział inwestycji w dochodach wkład kapitału obcego wyniósłby 64%.

Biorąc pod uwagę ograniczone możliwości finansowe Gminy należy przy wyborze przyjąć następujące mierniki stosowane przy ekonomicznej ocenie inwestycji:

ü koszt zadania,

ü okres realizacji inwestycji,

ü koszt eksploatacji obiektu,

ü okres zwrotu nakładów,

ü rentowność przedsięwzięcia,

ü wielkość ryzyka inwestycyjnego,

ü niewymierne korzyści ekologiczne.

Mierniki te wykorzystywane są również przy ocenie wniosków o dofinansowanie inwestycji ze źródeł zewnętrznych.

3.5 Wnioski wynikające z analizy ekonomiczno-finansowej

Ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych oraz Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym określa zakres działania i zadania gmin. Zadania te Gmina wykonuje poprzez: zakłady budżetowe, jednostki budżetowe, instytucje kultury, gospodarstwa pomocnicze, inne.

Budżet Gminy Kozy za 2001 i 2002 rok oraz przewidywane wykonanie budżetu Gminy na 2003 r. przedstawiono w tabelach nr 3-1, 3-2. Z danych tych wynika, że:

ü na 2003 r. zakłada się niewielki spadek dochodów Gminy w porównaniu z 2002 r.,

ü dochody własne Gminy stanowiły w latach 2001-2003 r. odpowiednio 47%, 44% i 40% w dochodach ogółem,

ü „wolne środki”, czyli wysokość środków, jakie Gmina wydaje na inwestycje własne w analizowanych latach wynoszą:

- w 2001 r. ok. 2,8 mln zł, co stanowi 19,0 % dochodów ogółem,

- w 2002 r. ok. 2,1 mln zł, tj. 13% dochodów ogółem

- plan 2003 r. przewiduje 1,7 mln zł, co odpowiada 12,0% dochodów ogółem

ü Z obliczonych dla Gminy Kozy wskaźników maksymalnego zadłużenia wynikających z Ustawy o finansach publicznych – art. 113 i art. 114 wynika, że w planie na 2002 r:

- łączna kwota przypadająca do spłaty rat kredytów i pożyczek oraz potencjalnych spłat z tytułu udzielonych przez jednostkę samorządu poręczeń wraz z należnymi w danym roku odsetkami wynosi poniżej dozwolonego Ustawą pułapu ( 15 %),

- łączna kwota długu Gminy Kozy nie przekracza 10% (dozwolony pułap wynosi 60%).

4 Wdrażanie i realizacja Programu

4.1 System zarządzania ochroną środowiska w Gminie[37]

Zasady zrównoważonego rozwoju mogą być skutecznie wdrażane jeśli strategie i programy ochrony środowiska kreowane i realizowane będą w sposób systemowy, a więc jeśli zapewni się w województwach funkcjonowanie Regionalnych Systemów Zarządzania Środowiskowego (REMAS)

Celem REMAS jest dążenie do uzyskania w danym województwie sukcesywnego z roku na rok ograniczania negatywnego wpływu na środowisko źródeł zanieczyszczeń, ochrona i rozwój walorów środowiska oraz racjonalne gospodarowanie z uwzględnieniem konieczności ochrony środowiska. Stan docelowy w tym zakresie nakreśla program ochrony środowiska województwa oraz programy powiatowe i gminne, a dowodów jego osiągania dostarcza ocena efektów działalności środowiskowej, dokonywana okresowo (według nowej ustawy co 2 lata) na podstawie zestawu wskaźników, ujednoliconych – a więc porównywalnych na każdym szczeblu zarządzania.

Wskaźniki oceny efektów działalności środowiskowej powinny zostać określone nie tylko w odniesieniu do województwa, powiatów i gmin, lecz również do kluczowych przedsiębiorstw, sektorów gospodarki, (np. górnictwa, hutnictwa itd.) gdyż są niezbędne dla funkcjonowania w ramach lokalnych systemów zarządzania środowiskowego.

Ogólny schemat REMAS w uproszczeniu pokazuje poniższy rysunek:

Rysunek 4‑1 Ogólny schemat funkcjonowania REMAS w województwie

Planuje się zastosowanie sytemu REMAS do zintegrowanego zarządzania środowiskiem na terenie całego województwa śląskiego.

Wdrożenie tego sytemu zapewni więc optymalizację zarządzania środowiskiem i usprawni wdrażanie niniejszego Programu w Gminie Kozy oraz zapewni możliwość korelacji z programami ochrony środowiska sąsiednich gmin oraz z programem powiatu.

Podstawą projektu jest opracowany przez autora wielopoziomowy model systemu zarządzania środowiskowego oraz szczegółowe algorytmy postępowania, którego podstawą są lokalne systemy zarządzania środowiskowego funkcjonujące na zasadzie dobrowolności, w sposób wzajemnie zintegrowany w gminach i powiatach za pomocą dwóch podstawowych i wzajemnie ze sobą powiązanych procedur operacyjnych:

- PR1: Procedury „Zarządzania środowiskowego”, stanowiącej znaczne rozwinięcie procedury Czystszej Produkcji o najistotniejsze wymagania międzynarodowej normy PN-EN ISO 14001

- PR2: Procedury „Oceny efektów działalności środowiskowej”, wykorzystującej wymagania międzynarodowej normy EN ISO 14031, normy PN-EN ISO 14001 oraz zaproponowane narzędzia monitorowania, przeglądu i oceny wpływu danej organizacji (powiatu, gminy, przedsiębiorstwa) na środowisko z zastosowaniem jednolitych kryteriów i wskaźników oceny efektów działalności środowiskowej

Realizacja REMAS za pomocą modelu wielopoziomowego zapewnia integrację gminnych i powiatowych systemów zarządzania środowiskowego, przez skorelowanie polityk, celów i zadań oraz programów zarządzania środowiskowego. Ponadto REMAS zapewnia powiązania informacyjne pomiędzy poszczególnymi szczeblami zarządzania, w tym porównywalność danych o osiąganych efektach działalności środowiskowej. W wyniku tego uzyska się możliwość kreowania zmian lokalnych, regionalnych i krajowych instrumentów instytucjonalnych: prawnych, finansowych i organizacyjnych, zachęcających uczestników systemu regionalnego do osiągania celów środowiskowych przyjętych w wojewódzkich, powiatowych i gminnych programach ochrony środowiska.

Rysunek 4‑2 Podstawowe elementy wielopoziomowego modelu systemu zarządzania środowiskowego

4.2 Zarządzanie Cyklem Projektu[38]

Niektóre z narzędzi wykorzystywanych w tej metodzie stosować muszą polskie organizacje już obecnie, korzystając ze środków przedakcesyjnych. Narzędzia stosowane w tej metodzie przydatne mogą być jednak dla wszystkich jednostek i organizacji realizujących projekty lub programy, bez względu na źródła ich finansowania.

Sekwencja, według której projekt jest planowany i realizowany określana jest cyklem projektu (Rys. 4-3). Cykl rozpoczyna się od fazy programowania i identyfikacji idei następnie rozwija tę ideę w plan wykonawczy, który może być zrealizowany i oceniony. Idee i pomysły uzgodnione są w oparciu o zaakceptowaną i przyjętą strategię. Przedstawiona struktura gwarantuje, że wszyscy udziałowcy projektu mogą być właściwie poinformowani, a skonsultowane decyzje podejmowane są na właściwych etapach życia projektu.

Rysunek 4‑3 Cykl Projektu

1. Cykl definiuje kluczowe decyzje, wymagania informacyjne oraz odpowiedzialność w każdej z faz.

2. Każda faza cyklu musi być całkowicie zakończona, aby kolejna z faz mogła zakończyć się sukcesem.

3. Faza Oceny w każdym projekcie ma przynosić doświadczenie z realizowanych projektów, które będzie wykorzystywane w przyszłych programach i projektach.

W Cyklu Projektu wyróżnia się sześć faz: Programowanie, Identyfikację, Formułowanie, Finansowanie, Wdrożenie oraz Ocenę

Opis poszczególnych faz Cyklu Projektu:

I. PROGRAMOWANIE: w czasie tej fazy analizowane i identyfikowane są problemy, ograniczenia, oraz możliwości ich rozwiązywania. Wymaga to przeglądu społeczno-ekonomicznych wskaźników oraz priorytetów zawartych zarówno w strategiach, programach (w tym sektorowych) jak i priorytetów instytucji finansujących. Następuje zidentyfikowanie i uzgodnienie głównych celów i priorytetów umożliwiających odpowiednią i wykonalną podstawę programowania, w oparciu o którą projekt może być zidentyfikowany i przygotowany. Każdorazowo należy uwzględniać doświadczenia wynikające z przeszłości.

Dokumenty: strategie integracji, krajowa, regionalna, lokalne, priorytety, harmonogramy

II. IDENTYFIKACJA: W czasie tej fazy pomysły na projekty są identyfikowane, przeglądane, weryfikowane i klasyfikowane do dalszych studiów. Konsultuje się planowane działania z potencjalnymi beneficjentami, analizuje się problemy, z jakimi mogą się zetknąć oraz rozważa się opcje rozwiązywania tych problemów. Podejmuje się decyzję odnośnie właściwości każdego pomysłu na projekt - zarówno z punktu widzenia beneficjentów jak i zaprogramowanej (w fazie I) podstawy i wyboru pomysłów, które będą dalej analizowane w kolejnej fazie

Dokumenty i decyzje: opracowania pre-feasibity study, decyzje o wybranym wariancie do dalszych studiów

III. FORMUŁOWANIE: właściwe idee projektów są rozwijane w plany operacyjne. Beneficjenci i inni uczestnicy biorą udział w szczegółowym określaniu ich określaniu. Idee te następnie oceniane są pod kątem wykonalności czyli możliwości generowania długotrwałych korzyści dla beneficjentów projektu. Na bazie tej oceny podejmowana jest decyzja o przygotowaniu formalnych dokumentów projektu, wniosków oraz poszukiwania finansowania

Dokumenty i decyzje: feasibility study (studium wykonalności), ocena oddziaływania na środowisko, decyzja w oparciu o studium o poszukiwaniu środków (wstępne wnioski do instytucji finansujących)

IV. FINANSOWANIE: wniosek o dofinansowanie projektu weryfikowany jest przez instytucje współfinansujące i podejmowane są decyzje w sprawie współfinansowania projektu. Zwierane są odpowiednie umowy i porozumienia, podejmowane są niezbędne uchwały.

Dokumenty i decyzje: wnioski szczegółowe o dofinansowanie, decyzje o przyznaniu dofinansowania, memorandum finansowe, umowy, uchwały

V. WDRAŻANIE: w ramach tej fazy projekt jest uruchamiany i realizowany, zwykle z zastosowaniem procedur przetargowych (zgodnych z wymogami instytucji współfinansujących). W trakcie realizacji, projekt jest monitorowany, oceniany jest postęp w jego realizacji, gdyby zachodziło ryzyko nie uzyskania zaplanowanych celów należałoby przeprowadzić jego korektę.

Dokumenty i decyzje: specyfikacje przetargowe, umowy z wykonawcami, decyzje o konieczności weryfikacji projektu

VI. OCENA: Podczas tej fazy instytucje współfinansujące oraz inni partnerzy oceniają co zostało osiągnięte oraz jakie doświadczenia z realizacji projektu mogą zostać wykorzystane w przyszłości. Chociaż ocena występuje na końcu cyklu projektu, to jednak w trakcie jego realizacji warto podejmować ocenę etapów przejściowych

Dokumenty i decyzje: ocena projektu, decyzje jak wykorzystać rezultaty i doświadczenia w przyszłości

Zarządzanie Cyklem Projektu (Project Cycle Management –PCM) wprowadzone zostało przez Komisję Europejską w latach dziewięćdziesiątych, aby poprawić jakość przygotowania finansowanych przez Komisje Europejską projektów i zwiększyć efektywność zarządzania nimi.

Przeprowadzone w latach osiemdziesiątych badania wykazały, że jedynie ok. jedna trzecia projektów/programów zakończyła się sukcesem (przyniosła oczekiwane rezultaty), około jedna trzecia dała tylko częściowe ( najczęściej niezadowalające) efekty, a pozostałe programy i projekty były całkowicie chybione. PCM opracowano, aby zapobiegać negatywnym zjawiskom, zidentyfikowanym w oparciu o doświadczenia krajów OECD. Z doświadczeń tych wynikały m.in. następujące przyczyny niepowodzeń finansowanych projektów:

· słabe przygotowanie i planowanie projektów,

· wiele projektów nie było właściwych dla beneficjentów,

· niewłaściwie ryzyka były brane pod uwagę,

· czynniki wpływające na długoterminową trwałość korzyści projektów były ignorowane,

· doświadczenia z realizacji poprzednich projektów rzadko były wykorzystywane przy podejmowaniu nowych działań.

Zarządzanie Cyklem Projektu PCM – integruje poszczególne fazy cyklu, tak aby właściwe elementy badane były systematycznie, wg właściwej metodologii, co gwarantuje skupienie się na celach projektu i trwałość jego efektów i korzyści dla beneficjentów, zwiększa efektywność udzielanej pomocy finansowej. PCM wymusza skupienie się na rzeczywistych potrzebach beneficjentów, przez wymóg szczegółowej oceny stanu istniejącego oraz przez zastosowanie metody Logicznej Struktury (Logical Framework Approach - LFA). Od samego początku aspekty zapewnienia trwałości korzyści są wkomponowane w przygotowanie projektu. Metoda PCM zwiększa przejrzystość projektu oraz kontekstu, w którym jest realizowany, co ułatwia również monitorowanie i ocenę projektu.

Zasady PCM:

1. Jasny podział faz projektu – zapewnia właściwą strukturę i właściwy proces decyzyjny.

2. Orientacja na klienta (beneficjenta) – stosowanie warsztatów planowania projektów w kluczowych stadiach cyklu projektu, oraz formułowanie celów projektu ukierunkowanych na dostarczanie właściwych korzyści dla beneficjentów.

3. Włączenie aspektu trwałości do przygotowania projektu – zapewnia trwałość korzyści dla beneficjentów.

4. Stosowanie Logicznej Struktury (LFA Tabela 4-1) – zapewnia analityczne podejście do przygotowania projektu i zarządzania projektem

5. Zintegrowane podejście (Rys. 4-4) – połączenie celów każdego z projektów z celami lokalnymi, regionalnymi, krajowymi i Unii Europejskiej oraz sektorowymi, zapewnienie, że plany i budżety przygotowane są w oparciu o logiczną strukturę projektu (LFA), weryfikacja wykonalności projektu w oparciu o opracowane feasibility study oraz zapewnienie finansowania, ocena projektu w trakcie i po realizacji w celu zapewnienia osiągnięcia zaplanowanych celów.

Rysunek 4‑4 Zintegrowane podejście

Wybrane elementy i narzędzia metody

Ponieważ temat jest bardzo obszerny w niniejszym opisie przedstawiono najistotniejsze z elementów PCM

Podstawowy format Struktury Projektu (Dokumentów Programowych)

1. Podsumowanie

2. Tło i uzasadnienie Projektu (Programu)

3. Analiza problemów ( w tym problemy beneficjentów)

4. Opis Projektu (Programu)

5. Założenia, ryzyka, wrażliwość

6. Sposób wdrażania /realizacji

7. Wskaźniki jakościowe

Aneks: Matryca Logicznej Struktury Projektu (Programu) LFA

Logiczna Struktura Projektu – Logical Framework Approach (LFA skrót również LogFrame)

LFA jest efektywną techniką umożliwiającą zidentyfikowanie i analizę problemu, zdefiniowanie celów i działań, które powinny zostać podjęte, aby problem został rozwiązany. Stosując podejście Struktury Logicznej można upewnić się czy spełnione są trzy kluczowe kryteria opisane wyżej. LFA pełni również zasadniczą rolę w czasie wdrażania i oceny projektu. Pełne wykorzystanie LFA warunkowane jest wsparciem innych narzędzi do analiz technicznych, ekonomicznych i ekologicznych takich jak: Ocena Oddziaływania, Analiza Kosztów i Korzyści (Cost Benefit-Analysis), Finansowe i Ekonomiczne Analizy (w tym m.in. NPV i IRR). Logiczna struktura staje się w trakcie realizacji projektu na każdym z etapów narzędziem nadrzędnym, przy pomocy którego ułatwione jest tworzenie budżetów, zakresów odpowiedzialności, harmonogramów oraz planów monitorowania projektu. Tutaj również działa zasada „śmieci na wejściu – śmieci na wyjściu”. Istotną częścią tworzenia poprawnej matrycy jest budowanie drzewa strategicznego – pokazującego związki przyczynowo-skutkowe. Należy podkreślić, że LFA nie jest niestety czarodziejskim rozwiązaniem, a jedynie skutecznym narzędziem wsparcie, nie zwalniającym z myślenia.

Tabela 4‑1 Matryca Logicznej Struktury Projektu (LogFrame)

Cele / działania (logika interwencji)	Wskaźniki (obiektywnie sprawdzalne wyniki osiągnięć)	*Źródła i sposoby weryfikacji*	*Założenia*
1. Cele nadrzędne	15. Wskaźniki	16. Źródła i sposoby weryfikacji
2. Cele Projektu	13. Wskaźniki	17. Źródła i sposoby weryfikacji	8. Założenia i czynniki ryzyka
3. Rezultaty	11. Wskaźniki	18. Źródła i sposoby weryfikacji	7. Założenia i czynniki ryzyka
4. Działania	9. Środki i zasoby	10. Koszty i źródła weryfikacji	6. Założenia i czynniki ryzyka
			5. Założenia i czynniki ryzyka

„JEŻELI uzyska się rezultaty I spełnione zostaną założenia, WTEDY osiągnięte zostaną cele projektu”

Numery poszczególnych elementów matrycy określają sugerowaną kolejność wypełniania matrycy.

Kryteria jakości projektu

Kluczowe kryteria stosowane z PCM określone zostały przez praktyków w celu poprawy jakości oceny oraz podejmowanych decyzji na wszystkich etapach (fazach) cyklu projektu następująco:

1. Właściwość/ odpowiedniość:

Czy propozycje zawarte w projekcie są zgodne z przyjętą strategią, czy są odpowiednie dla zidentyfikowanego problemu i beneficjentów projektu:

Ø projekt jest powiązany z celami sektorowymi, lokalnymi, narodowymi i celami Komisji Europejskiej,

Ø beneficjenci są zaangażowani w proces planowania od samego początku,

Ø przeprowadzono szczegółową analizę problemu,

Ø cele są jasno określone jako korzyści dla bezpośrednich beneficjentów ?

1. Wykonalność:

Czy idea projektu może zostać zrealizowana w praktyce:

Ø cele są logiczne i mierzalne,

Ø wzięto pod uwagę ryzyka, konieczne uwarunkowania oraz zdolność inwestora do realizacji projektu,

Ø monitoring skoncentrowany jest na właściwych celach?

2. Trwałość rezultatów:

Do jakiego stopnia aktywa/zasoby (zarówno fizyczne jak i instytucjonalne) stworzone przez projekt, będą przynosiły korzyści po zakończeniu finansowania projektu:

Ø czynniki warunkujące trwałość uwzględnione są jako część projektu,

Ø rezultaty z oceny wykorzystywane są jako lekcja na przyszłość ?

Te trzy kryteria są istotnymi miernikami jakości projektu. Powinny one oceniających, decydentów i doradców informować - nie tylko na etapie planowania, ale w każdej fazie cyklu projektu o odchyleniach i koniecznych zmianach kierunku.

Podsumowanie

Korzyści z zastosowania PCM- Zarządzania Cyklem Projektu i stosowania narzędzi tej metody:

· Rozwiązania wynikające z analizy rzeczywistych potrzeb

· Udoskonalone analizy na poszczególnych etapach projektu

· Planowanie zorientowane na cel

· Weryfikowalny wpływ projektu

· Podejście jakościowe

· Znaczenie trwałości korzyści dla beneficjentów

· Standardowe formaty dokumentów

· Zwiększenie skuteczności realizacji projektów

· Poprawa efektywności wydatkowanych środków

W celu uniknięcia błędów w przygotowywaniu projektów i programów - finansowanych zarówno ze środków Unii Europejskiej, ale także z naszych funduszy krajowych czy z budżetów - może warto zwrócić uwagę na opisywaną metodę, jako skuteczny przepis, pozwalający na efektywne osiąganie zamierzonych celów i skuteczniejsze rozwiązywanie problemów.

Niektóre z jej elementów(np. matryca) stanowią już integralną część wniosków od dofinansowanie ze środków PHARE (załącznik).

Trudno jednak poprawnie wypełnić matrycę (nawet mając przykłady), bez znajomości całej idei logicznego podejścia (LFA), drzewa strategicznego oraz sposobów prawidłowego określania wskaźników.

Materiał opracowano w oparciu o materiały Komisji Europejskiej:

Manual Project Cycle Management oraz PCM Training Courses Handbook

	*Logika interwencji*	*Obiektywnie sprawdzalne* *wyznaczniki osiągnięć*	*Źródła i sposoby weryfikacji*	*Założenia*
Cele nadrzędne	Jaki jest nadrzędny szerszy cel Programu/Strategii, do którego osiągnięcia przyczyni się projekt?	Jakie są kluczowe wskaźniki związane z celem nadrzędnym?	Jakie są źródła informacji? Dla tych wskaźników?
Cel projektu	Jakie są konkretne cele małego projektu inwestycyjnego, jakie osiągnąć ma projekt?	Jakie są ilościowe lub jakościowe wskaźniki pokazujące, czy i do jakiego stopnia bezpośrednie cele projektu zostały osiągnięte w 1 roku po zakończeniu realizacji projektu?	Jakie są źródła informacji, które istnieją lub mogą zostać zebrane? Jakie metody są potrzebne do zdobycia tych informacji?	Jakie są czynniki i uwarunkowania nie będące bezpośrednio zależne od projektu, które są konieczne do osiągnięcia tych celów? Jakie czynnik ryzyka należy wziąć pod uwagę?
Oczekiwane rezultaty	Jakie są konkretne efekty, które mają służyć osiągnięciu danego celu szczegółowego? Jakie są zamierzone efekty i korzyści projektu? Jakiego rodzaju zmiany i usprawnienia przyniesie ze sobą projekt?	Jakie są wskaźniki mierzące to, czy i do jakiego stopnia projekt osiągnął zamierzone wyniki bezpośrednio po zakończeniu realizacji projektu?	Jakie są źródła informacji dla tych wskaźników?	Jakie zewnętrzne czynniki i uwarunkowania muszą zostać spełnione, aby osiągnąć oczekiwane efekty i rezultaty zgodnie z przyjętym harmonogramem?
Działania	Jakie są kluczowe działania, które należy wykonać w celu osiągnięcia oczekiwanych rezultatów? Jakie są źródła finansowania dla poszczególnych działań?

Tabela 4‑2 Przykładowy załącznik do wniosku o środki z PHARE - matryca

5 Sposoby i kryteria określania priorytetów inwestycyjnych umożliwiających przygotowywanie wieloletnich planów inwestycyjnych

Wieloletni Plan Inwestycyjny (WPI) winien spełniać dwa podstawowe zadania:

- Wyznaczać hierarchię ważności poszczególnych inwestycji dla Gminy (ustalić priorytety) z uwzględnieniem w pierwszym rzędzie żywotnych, strategicznych interesów wspólnoty samorządowej,

- Wyznaczać optymalny harmonogram realizacji całości zamierzeń inwestycyjnych Gminy z uwzględnieniem dostępności finansowania, koncentracji środków w celu skracania cykli inwestycyjnych i uzyskiwania planowanych efektów w możliwie najszybszych terminach.

Realizacja inwestycji gminnych bez wieloletniego planowania stwarza dla Gminy wiele niebezpieczeństw, których Wieloletni Plan Inwestycyjny pozwala uniknąć. Powinien on zapobiec takim niekorzystnym zjawiskom, jak:

- Jednoczesne otwieranie zbyt wielu frontów inwestycyjnych w stosunku do zdolności finansowania, a przez to – nieuzasadnione przewlekanie realizacji poszczególnych inwestycji i podrażanie ich kosztów,

- Przypadkowość w decydowaniu o kolejności inwestycji (brak uzgodnionych kryteriów przy ustalaniu kolejności).

Przez Wieloletni Plan Inwestycyjny rozumiemy świadomie przyjęty harmonogram realizacji optymalnie dobranego pakietu inwestycji (zarówno pod względem potrzeb strategicznych, jak i możliwości finansowania Gminy) ułożony tak, aby najlepiej wykorzystać dostępne środki inwestycyjne (własne i zewnętrzne) przy założeniu możliwie najkrótszych cykli realizacji inwestycji. Aby zapewnić optymalny dobór pakietu inwestycji do realizacji, a zarazem móc każdorazowo uzasadnić decyzję o odłożeniu, bądź odmowie realizacji danej inwestycji. Zakłada się, że w Gminie Kozy WPl będzie układany w oparciu o zestaw kryteriów odzwierciedlających dwie grupy czynników:

- Zbieżność danej inwestycji z celami strategicznymi Gminy Kozy

- Możliwość korzystnego finansowania w danym momencie, w szczególności – dofinansowania ze źródeł zewnętrznych

W tym celu przyjmuje się zestaw kryteriów, które będą stosowane przy przyznawaniu priorytetów poszczególnym inwestycjom. Ważność poszczególnych kryteriów oceny inwestycji nie jest jednakowa. Z tego też względu poszczególnym kryteriom oceny zostają przypisane wagi liczbowe[39], odzwierciedlające ważność danego kryterium dla przyznania danemu zadaniu inwestycyjnemu wyższego lub niższego priorytetu w WPI. Poszczególnym kryteriom przyznaje się zróżnicowaną ważność, wyrażoną odpowiednimi wagami liczbowymi. Oceny inwestycji dokonuje się odpowiadając na kolejne 8 pytań kryteriów i ustalając odpowiedni współczynnik stopnia spełnienia danego kryterium przez daną inwestycję. Współczynnik może przybierać wartości: 0,1 lub 2 i dla każdego z ośmiu kryteriów jest wyznaczony oddzielnie. Ocena (przyznanie niższego lub wyższego priorytetu) inwestycji powstaje poprzez zsumowanie ocen cząstkowych (dla poszczególnych kryteriów) powstałych jako iloczyn stałej wagi (wyrażającej istotność danego kryterium w całej ocenie) i ocenionego współczynnika (stopnia spełnienia przez inwestycję danego kryterium). W zależności od przyjętych wag określających istotność problemów w porównaniu z innymi zakresami uzyskamy możliwość porównania poszczególnych inwestycji.

Kluczową rolę w tym przypadku odgrywać będzie sposób, w jaki Gmina zdecyduje się na podejmowanie decyzji o „ważności „ poszczególnych kryteriów. Poniżej przedstawione wagi są jedynie przykładowymi propozycjami.

Przy podejmowaniu decyzji o zastosowaniu tego narzędzia, można uwzględnić system oceny realizacji Programu i poszczególne kryteria powiązać ze wskaźnikami ekorozwoju – priorytetowe mogą być te zadania, które w sposób znaczący wpłyną na poprawę ustalonych kluczowych wskaźników.

Tabela 5‑1 Wagi przeliczeniowe i opis znaczenia poszczególnych wartości współczynnika oceny dla kolejnych kryteriów oceny inwestycji

*Kryterium*	*Waga*	*Znaczenie poszczególnych wartości współczynnika*
		0	1			2
Zgodność z celami strategii
1. Czy inwestycja jest związana z rozwojem turystyki lub rekreacji?	10	nie	pośrednio			bezpośrednio
2. Czy inwestycja podniesie walory miejsca zamieszkania poprzez rozbudowę infrastruktury technicznej	9	nie	pośrednio			bezpośrednio
3. Czy inwestycja podniesie walory miejsca zamieszkania poprzez rozbudowę infrastruktury społecznej?	9	nie	pośrednio			bezpośrednio
4. Czy inwestycja dotyczy poprawy stanu środowiska?	8	nie	pośrednio			bezpośrednio
5. Czy inwestycja wpłynie korzystnie na wizerunek i promocję Gminy?	2	nie	pośrednio			bezpośrednio
Kryteria finansowe
6. Czy inwestycja jest dofinansowywana ze środków pozabudżetowych?	9	nie		do 25%	powyżej 25%
7. Czy inwestycja po zakończeniu będzie generować dochody dla Gminy?	6	będzie generować koszty		dochody pokryją koszty	będzie generow. więcej doch. niż kosztów
8. Czy inwestycja została poprzedzona studium wykonalności?	7	nie		wstępne studium wykonalności	pełne studium wykonalności

6 System oceny realizacji Programu wraz z proponowanymi wskaźnikami

Ocena realizacji Programu polega przede wszystkim na monitorowaniu czyli obserwacji zmian w wielu wzajemnie ze sobą powiązanych sferach funkcjonowania danego obszaru (ekonomicznej, społecznej, ekologicznej itp.).

Analogicznie jak na poziomie wojewódzkim został określony „system monitoringu i oceny proponujemy stworzenie:

a) systemu zbierania i selekcjonowania informacji,

b) systemu oceny i interpretacji zgromadzonych danych.

Procesy te powinny być analogiczne na poziomie Gminy i Województwa. Proponowany więc system monitoringu dla Gminy Kozy powinien zawierać działania określone w Programie Operacyjnym Województwa:

- systematyczne zbieranie danych liczbowych oraz informacji dotyczących realizacji poszczególnych zadań Programu; wynikiem tych działań będzie materiał empiryczny stanowiący podstawę do analiz i ocen,

- uporządkowanie, przetworzenie i analiza danych empirycznych; otrzymany materiał będzie służył przygotowaniu raportów,

- przygotowanie raportów z realizacji zadań ujętych w Programie

- analiza porównawcza osiągniętych wyników z założeniami Programu; określenie stopnia wykonania zapisów przyjętego Programu oraz identyfikacja ewentualnych rozbieżności,

- analiza przyczyn odchyleń oraz określenie działań korygujących polegających na modyfikacji dotychczasowych oraz ewentualne wprowadzenie nowych instrumentów wsparcia,

- przeprowadzenie zaplanowanych działań korygujących.

Zbudowanie takiego systemu monitoringu i prowadzenie opisanych działań pozwoli na bieżące monitorowanie realizacji Programu. Podstawą dla sprawnego zbierania danych monitoringu jest opracowany zestaw mierników.

6.1 Mierniki (wskaźniki) ekorozwoju

Niemożność mierzenia i monitorowania wszystkiego i związane z tym koszty narzucają konieczność stosowania specjalnie do tego celu opracowanej listy wskaźników ekorozwoju, jakimi zamierzamy posługiwać się przy ocenie postępów w realizacji idei ekorozwoju. Odpowiadają na pytanie: jaki jest stan i jak mierzyć postęp oraz efekty ekorozwoju?

Mierniki ekorozwoju oznaczają nowe podejście do określania znaczenia środowiska dla jakości życia człowieka. Przyjęcie koncepcji ekorozwoju jako podstawowej filozofii rozwoju w perspektywie XXI wieku wymaga jednak podjęcia nowych wyzwań, a zwłaszcza:

- szczegółowego przeglądu istniejących baz danych, nowych form administrowania nimi,

- zaangażowania pewnych sił i środków do regularnego wyliczania i zestawiania

wskaźników, a także do opracowywania i analizowania nowych mierników.

Należy przypomnieć, że istota ekorozwoju może być wyrażana jako zbiór cech, celów, zasad i jako ład zintegrowany, oparty na wzajemnym przenikaniu i harmonizacji pięciu ładów dziedzinowych: ekologicznego, społecznego, gospodarczego, przestrzennego i polityczno-instytucjonalnego. Wyznacza to różne, uzupełniające się podejścia do konstruowania wskaźników pomiaru wprowadzania tej koncepcji na poziomie globalnym, krajowym, regionalnym i lokalnym.

Konieczność ich tworzenia wynika z tego, że:

- społeczność światowa oraz społeczności regionalne i lokalne mają prawo do informacji o efektach ekorozwoju;

- istnieje potrzeba precyzyjnego kontrolowania postępu w realizacji ekorozwoju na każdym poziomie, tzn. globalnym, krajowym, regionalnym i lokalnym;

- posługiwanie się powszechnie zaakceptowanymi wskaźnikami stwarza możliwość dokonywania wiarygodnych porównań międzynarodowych, międzyregionalnych i osiągnięć społeczności lokalnych we wprowadzaniu w

życie koncepcji zrównoważonego rozwoju;

- praca nad wskaźnikami to dobra okazja do uporządkowania i udoskonalenia istniejących baz danych o środowisku i systemu sprawozdawczości statystycznej z punktu widzenia wymogów trwałego i zrównoważonego rozwoju;

- opracowanie oryginalnych wskaźników odpowiednich dla danego kraju pozwala uwypuklić i wyjaśnić jego specyfikę, np. w okresie transformacji gospodarczej;

- wprowadzenie na szczebel lokalny oraz regionalny wskaźników ekorozwoju jest istotnym bodźcem rozwoju lokalnej demokracji i samorządności.

Zasadniczym zadaniem wskaźników ekorozwoju jest wymierne zobrazowanie stopnia realizacji zasad i celów przyjmowanych w Programie zrównoważonego rozwoju. Przyjęte w konkretnych warunkach wskaźniki ekorozwoju powinny:

- ułatwiać władzom danego obszaru (kraju, regionu, powiatu, gminy) i jego

mieszkańcom ocenę stopnia realizacji idei ekorozwoju,

- uświadamiać tempo realizacji ekorozwoju i istniejące problemy,

- pobudzać do większej aktywności w działaniach na rzecz ekorozwoju,

- weryfikować obowiązujące kierunki polityki i przyjęte wcześniej cele rozwojowe oraz strategie ich osiągania.

Wybór, zaprojektowanie i uzgadnianie wskaźników ekorozwoju nie jest sprawą prostą. W odniesieniu do konkretnych wskaźników doprowadzenie do pełnej zgodności poglądów w odniesieniu do metodyki ich konstrukcji, własności i zakresów stosowania nie jest obecnie możliwe. Przy obecnym stanie wiedzy brak jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, które wskaźniki i ich systemy są bardziej przydatne i pożyteczne od pozostałych.

Proponowane w ostatnich latach przez organizacje międzynarodowe systemy wskaźników nie zawsze spełniają postulat harmonizacji ładów dziedzinowych (ekonomicznego, społecznego i ekologicznego). Systemy takie zostały m.in. opracowane przez agendy ONZ, OECD, Bank Światowy, IUCN i Europejską Agencję ds. Ochrony Środowiska (EEA). Najczęściej wskaźniki dzielą się na:

- wskaźniki presji/przyczyny,

- wskaźniki stanu,

- wskaźniki reakcji.

Schematy: presja <-> stan <-> działanie, mogą być stosowane jako punkt wyjścia dla programowania ekorozwoju w każdej skali, globalnej, kontynentalnej, narodowej, regionalnej i lokalnej. Podział na powyższe trzy grupy wskaźników środowiskowych wynika z elementarnych pytań dotyczących środowiska przyrodniczego:

- Jaki jest stan środowiska?

- Co determinuje aktualny stan środowiska?

- Jakie działania są podejmowane aby ten stan poprawić

Ostateczne wskaźniki dla Programu Ochrony Środowiska Gminy Kozy zostały opracowane zgodnie z Polityką Ekologiczną Państwa, Programem Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego - z uwzględnieniem określonych w tych Programach wymogów sprawozdawczych. Istotnym w tym zakresie może być również wskazanie wymogów dotyczących sporządzanych co 2 lata Raportów z realizacji Programu Ochrony Środowiska.

Poniżej przedstawiono jako punkt wyjścia dla Gminy - do rozważenia propozycje wskaźników na różnych poziomach.

6.1.1 Wskaźniki ekorozwoju w Unii Europejskiej

Unia Europejska nie przyjęła jeszcze jednoznacznie określonego zestawu wskaźników[40]. Próby opracowania takiego zestawu wskaźników podjęte zostały przez Europejską Agencję Środowiska (EEA), która w roku 2000 zaproponowała ujęcie wskaźników ekorozwoju w cztery grupy: wskaźniki społeczno-ekonomiczne, środowiskowe, wskaźniki wydajności ekologicznej i wskaźniki efektywności realizowanych polityk. Jednocześnie EEA wspólnie z Komisją Europejską zaczęła stosować w praktyce komplet 32 wskaźników, tzw. TERM (Transport and Environment Reporting Mechanism) publikując w grudniu 1999 roku we współpracy z Eurostatem pierwszy ich zestaw.

Również w 1999 roku ukazał się zestaw wskaźników dotyczących polityki energetycznej UE przygotowany przez Komisję Europejską. Obejmował on 65 wskaźników ujętych w pięć grup: podaż energii, zużycie energii, środowisko, przemysł energetyczny i rynki energetyczne.

Z kolei w roku 2000 ukazał się dokument przedstawiający zbiór wskaźników dotyczących kwestii środowiska we Wspólnej Polityce Rolnej. Na samym początku roku 2001 Dyrekcja Generalna ds. Gospodarki (Enterprise) - powstała z połączenia Dyrekcji Generalnej ds. Przemysłu i DG ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw - podjęła kroki zmierzające do opracowania zestawu wskaźników ekorozwoju w polityce przemysłowej. W raporcie opracowanym na jej zlecenie przez konsorcjum utworzone na Uniwersytecie Sussex zatytułowany "Indicators for Monitoring Integration of Environment and Sustainable Development in Enterprise Policy" proponuje się używanie trzech grup wskaźników: głównych (headline), wskaźników integracji oraz wskaźników odnoszących się do procesu.

Główne wskaźniki powinny odzwierciedlać najważniejsze trendy ekonomiczne, społeczne i środowiskowe. Zaliczono do nich np. procent populacji z dostępem do internetu (sfera społeczna), dzienną produkcję odpadów (sfera środowiskowa) i procent dochodu narodowego brutto przeznaczany na badania i rozwój (sfera ekonomiczna).

Zadaniem drugiej grupy - wskaźników integracji - jest wskazanie połączeń między polityką gospodarczą a ekorozwojem. Zaliczono tu takie parametry jak np. liczba nowo tworzonych firm, które oferują usługi związane ze środowiskiem oraz ilość odpadów wytwarzanych przez przemysł na jednostkę wartości dodanej. Natomiast ostatnia grupa wskaźników – odnoszących się do procesów - ma umożliwić śledzenie procesów zachodzących wewnątrz instytucji administracyjnych i w przedsiębiorstwach. Pojawiły się tu takie parametry jak procent wydatków publicznych, do których stosowano kryteria środowiskowe, oraz liczba przedsiębiorstw, które produkują choć jeden produkt oznaczony etykietą EU Eco-Label.

European Environmental Bureau, przygotowało własny zestaw 10 wskaźników, mogących służyć do oceny realizacji polityki ekologicznej Komisji Europejskiej. Są to:

- Emisja do powietrza czterech rodzajów zanieczyszczeń (SOx, NOx, NH3,

LZO);

- Procentowy udział czystych wód powierzchniowych;

- Całkowita emisja CO₂ i pięciu innych gazów cieplarnianych (CH4, N2O, typu HFC i PFC oraz SF6);

- Indeks uwolnionych do środowiska substancji niebezpiecznych, ważony względem toksyczności dla ludzi i ekotoksyczności;

- Udział obszarów zabudowanych w ogólnej powierzchni;

- Indeks różnorodności biologicznej oparty na zróżnicowaniu na poziomie genetycznym i siedliskowym (nie przyjęto jeszcze dokładnej definicji);

- Całkowite zużycie wody i procentowy udział naturalnego uzupełniania jej zasobów;

- Całkowite zużycie surowców i ogólna ilość wytworzonych odpadów, w tym udział materiałów wykorzystywanych wtórnie lub uzyskanych z recyklingu;

- Całkowita liczba przejechanych pasażerokilometrów (pkm) i tonokilometrów (tkm) oraz całkowite zużycie energii;

- Zużycie pestycydów (w tonach czynnego składnika, ważone względem toksyczności dla ludzi i ekotoksyczności).

6.1.2 Mierniki wg Polityki Ekologicznej Państwa[41]

Do szczególnie ważnych mierników realizacji polityki ekologicznej zaliczono:

- stopień zmniejszenia różnicy (w %) między faktycznym zanieczyszczeniem środowiska a naukowo uzasadnionym dopuszczalnym (ładunkiem krytycznym),

- ilość zużywanej energii, materiałów, wody oraz ilość wytwarzanych odpadów i emitowanych zanieczyszczeń w przeliczeniu na jednostkę dochodu narodowego lub wielkość produkcji (wyrażoną w wielkościach fizycznych lub wartością sprzedaną),

- stosunek kosztów do uzyskiwanych efektów ekologicznych (dla oceny Programów i projektów inwestycyjnych w ochronie środowiska),

- techniczno-technologiczne charakterystyki materiałów, urządzeń produktów (np. zawartość ołowiu w benzynie, zawartość rtęci w bateriach, jednostkowa emisja węglowodorów przy eksploatacji samochodu, poziom hałasu w czasie pracy samochodu itd.), zgodnie z zasadą dostępu do informacji dane te powinny być ujawniane na metkach lub dokumentach technicznych produktu.

Powyższe wskaźniki powinny być gromadzone i wykorzystywane do ocen realizacji polityki ekologicznej państwa w dwóch przekrojach: terytorialnym (do zakładu włącznie) i branżowym. Poza wymienionymi wyżej miernikami stosowane będą również wskaźniki:

a) wskaźniki społeczno-ekonomiczne:

- utrzymanie systematycznego wzrostu PKB oraz systematycznego wzrostu poziomu życia obywateli;

- poprawę stanu zdrowia obywateli, mierzoną przy pomocy takich mierników jak długość życia, spadek umieralności niemowląt, spadek zachorowalności na obszarach, w których szkodliwe oddziaływania na środowisko i zdrowie występują w szczególnie dużym natężeniu (obszary najsilniej uprzemysłowione i zurbanizowane);

- zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów na jednostkę produkcji oraz zmniejszenie całkowitych przepływów materiałowych w gospodarce;

- wzrost dochodów z rolnictwa dzięki wykorzystaniu potencjału biologicznego gleb;

- zmniejszenie tempa przyrostu obszarów wyłączanych z rolniczego i leśnego użytkowania dla potrzeb innych sektorów produkcji i usług materialnych;

- coroczny przyrost netto miejsc pracy w wyniku realizacji przedsięwzięć ochrony środowiska;

b) wskaźniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko:

- zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód lądowych i morskich, poprawę jakości wód płynących, stojących i wód podziemnych, a szczególnie głównych zbiorników wód podziemnych, poprawę jakości wody do picia oraz spełnienie przez wszystkie te rodzaje wód wymagań jakościowych obowiązujących w Unii Europejskiej;

- zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza (zwłaszcza zanieczyszczeń szczególnie szkodliwych dla zdrowia i zanieczyszczeń wywierających najbardziej niekorzystny wpływ na ekosystemy, a więc przede wszystkim metali ciężkich, trwałych zanieczyszczeń organicznych, substancji zakwaszających, pyłów i lotnych związków organicznych) oraz poprawę jakości powietrza;

- zmniejszenie uciążliwości hałasu, przede wszystkim poziomu hałasu na granicy własności wokół obiektów przemysłowych, hałasu ulicznego w Miastach oraz hałasu wzdłuż tras komunikacyjnych;

- zmniejszenie ilości wytwarzanych i składowanych odpadów oraz rozszerzenie zakresu ich gospodarczego wykorzystania;

- ograniczenie degradacji gleb, zmniejszenie powierzchni obszarów zdegradowanych na terenach poprzemysłowych i terenach po byłych bazach wojsk radzieckich, w tym likwidacja starych składowisk odpadów, zwiększenie skali przywracania obszarów bezpośrednio lub pośrednio zdegradowanych przez działalność gospodarczą do stanu równowagi ekologicznej, ograniczenie pogarszania się jakości środowiska w jednostkach osadniczych i powstrzymanie procesów degradacji zabytków

- wzrost lesistości kraju, rozszerzenie renaturalizacji obszarów leśnych oraz wzrost zapasu i przyrost masy drzewnej, a także wzrost poziomu kultury; różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych i poprawa stanu zdrowotności lasów będących pod wpływem zanieczyszczeń powietrza, wody lub gleby;

- zahamowanie zaniku gatunków roślin i zwierząt oraz zaniku ich naturalnych siedlisk, a także pomyślne reintrodukcje gatunków;

- zmniejszenie negatywnej ingerencji w krajobrazie oraz kształtowanie estetycznego krajobrazu zharmonizowanego z otaczającą przyrodą;

c) wskaźniki aktywności państwa i społeczeństwa:

- kompletność i stabilność regulacji prawnych;

- spójność i efekty działań w zakresie monitoringu i kontroli;

- zakres i efekty działań edukacyjnych;

- opracowywanie i realizowanie przez grupy i organizacje pozarządowe projektów na rzecz ochrony środowiska.

6.1.3 Mierniki na poziomie województwa

Istotnym dla Programu Ochrony Środowiska jest zestaw mierników charakteryzujących priorytety F Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego[42].

Tabela 6‑1 Zestaw mierników charakteryzujących priorytety F Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego

PRIORYTET F: POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO KULTUROWEGO W TYM ZWIĘKSZENIE ATRAKCYJNOŚCI TERENU

- Ilość odprowadzanych ścieków komunalnych i przemysłowych wymagających oczyszczenia w hm3, w tym oczyszczonych,

- % ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków,

- Długość sieci kanalizacyjnej,

- Długość sieci wodociągowej,

- redukcja zanieczyszczeń w ściekach:

- Ilość odpadów wytworzonych w ciągu roku w tys. ton, w tym niebezpiecznych,

- Ilość wykorzystywanych odpadów,

- Ilość unieszkodliwianych odpadów niebezpiecznych,

- Oszczędzanie zasobów naturalnych poprzez wtórne wykorzystywanie surowców pochodzenia odpadowego,

- Oszczędzanie pojemności składowiska,

- poprzez zmniejszenie ilości deponowanych odpadów ,

- Ilość odbieranych odpadów zielonych

- % udział powierzchni zagospodarowanych rolniczo, w tym na cele leśne (dot. gruntów zdewastowanych i zdegradowanych),

- Powierzchnia terenów nie zdegradowanych i zwartych terenów rolnych,

- Ilość gospodarstw agroturystycznych i prowadzących produkcję ekologiczną

- Emisja zanieczyszczeń pyłowych w tys. ton

- Emisja zanieczyszczeń gazowych w tys. ton

- Wzrost zużycia paliw ekologicznych

- Pełny i konsekwentny zakaz wypalania traw, spalania odpadów na powierzchni ziemi,

- Unowocześnienie układu komunikacyjnego

- Obniżenie poziomu dźwięku w środowisku

- Modernizacja dróg miejskie poprzez zmianę struktury nawierzchni (asfalty porowate, „ciche asfalty”);

- Utrzymanie ruchu tranzytowego poza terenami mieszkaniowymi
i terenami atrakcyjnymi krajobrazowo;

- Rozbudowa istniejących oraz budowa nowych parkingów prowadzona z utrzymaniem standardów ochrony przed hałasem.

- Wzrost procentowy powierzchni obszarów chronionych w Gminie

- Wzrost ilości gatunków flory, fauny i zbiorowisk roślinnych związanych z renaturalizacją środowiska

- Przebudowa drzewostanów

- Zwiększenie lesistości Gminy

- Porównawcze pomiary monitoringu środowiskowego

- Nowe funkcje rekreacyjne w historycznym układzie zabytkowego zespołu zieleni

- Wzrost świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży

- Większa dostępność lepszych pozycji metodycznych związanych z ekologią

- Usuwanie złych nawyków takich jak: traktowanie rzek, potoków i lasów jako wysypisk śmieci

- Prawidłowe postępowanie z pestycydami, szczególnie w małych gospodarstwach

- Produkcja żywności dobrej jakości

- Wzrost liczby gospodarstw ekologicznych

Warianty — scenariusze wdrażania zrównoważonego rozwoju

Scenariusze wdrażania rozwoju zrównoważonego stanowią katalog przedsięwzięć rozwojowych, których wyboru dokonuje się w oparciu o kryteria ekonomiczne, ekologiczne i społeczne.

Potencjał rozwoju tworzą: potencjał społeczny, gospodarczy i środowiskowy. Jest to konsekwencją trójskładnikowej budowy makrosystemu społeczeństwo-gospodarka-środowisko. Można powiedzieć, że uwarunkowania dynamiki tego potencjału przyjmują formę trzech czynników produkcji: kapitału ludzkiego, rzeczowego i przyrodniczego. Ranking tych elementów nie jest zasadny, ponieważ są one wobec siebie z całą pewnością komplementarne.

Trójskładnikowy potencjał rozwoju wskazuje na potrzebę przestrzegania zasady kompleksowości w analizie uwarunkowań zmian w gospodarce. Nie jest to zadanie proste, jednakże nie upoważnia to do akceptacji nietrafnych, chociaż łatwiejszych ujęć. Relacje charakteryzujące potencjał rozwoju zawiera schemat l.

Aby zagwarantować spójność wyboru zadań wynikających ze Strategii Rozwoju oraz zadań wynikających z niniejszego Programu, proponuje się aby kryteria oceny istotności i efektywności przedsięwzięć były jednakowe dla Strategii i Programu.

Dla każdego zadania inwestycyjnego konieczna jest analiza kosztów i korzyści. Szczególnie zadania realizowane przy wsparciu środków pomocowych Unii Europejskiej będą musiały posiadać opracowane studium wykonalności zadania (wg zakresów określonych w zasadach korzystania z tych środków). Integralną częścią tego zakresu jest każdorazowo analiza kosztów i korzyści (CBA – cost benefits analysis), w wyniku której efektywność zadania jest każdorazowo określana nie tylko w aspekcie ekonomicznym ale także społecznym i ekologicznym.

Analizując zamierzenia inwestycyjne w zakresie ich roli w rozwoju zrównoważonym należy określić (co będzie zadaniem studium wykonalności):

- inwestycje proekologicznej w przedsiębiorstwie i regionie, w tym również inwestycje infrastruktury ochronnej,

- znaczenie inwestycji w procesie proekologicznej restrukturyzacji gospodarki oraz poszczególnych jej dziedzin (przemysłu, rolnictwa, turystyki, transportu etc.),

- wpływ działalności inwestycyjnej na otoczenie przyrodnicze, ocenianej m.in. przez procedury ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ),

- inwestycje proekologiczne w przedsiębiorstwie i regionie, w tym również inwestycje infrastruktury ochronnej,

- ekologiczne czynniki lokalizacji inwestycji, w tym wpływ stanu środowiska na decyzje lokalizacyjne i na motywację inwestorów (także inwestorów zagranicznych),

- związki pomiędzy stanem środowiska a ryzykiem inwestycyjnym,

- związki pomiędzy procesami inwestowania a ryzykiem ekologicznym,

- związki pomiędzy ryzykiem inwestycyjnym, ryzykiem ekologicznym i ryzykiem finansowym,

- finansowanie inwestycji proekologicznych (w przedsiębiorstwie, w regionie, w gminie),

- ekologiczne, ekonomiczne i społeczne kryteria efektywności inwestycji,

- związki pomiędzy gospodarką przestrzenną, działalnością inwestycyjną a ochroną środowiska,

- uwarunkowania działalności inwestycyjnej na obszarach chronionych,

- inne problemy pozostające w bezpośrednim lub pośrednim związku z procesami inwestowania a gospodarowaniem zasobami przyrodniczymi (gospodarowania ziemią, zasobami wodnymi, zasobami leśnymi etc.).

Uściślając relację pomiędzy procesem inwestowania a procesem rozwoju zrównoważonego można dodać, że tworzenie scenariuszy wdrażania rozwoju zrównoważonego jest tożsame z procesem tworzenia określonego portfela projektów inwestycyjnych. Proces tworzenia wariantów/scenariuszy polega bowiem na znalezieniu wśród rozpatrywanych projektów zestawu inwestycji (odpowiedniego zbioru projektów) zapewniającego największe oszczędności zasobów przyrodniczych. Podstawowa różnica w stosunku do tradycyjnie ujmowanego portfela projektów inwestycyjnych sprowadza się tutaj do określenia spodziewanych korzyści. Spodziewane korzyści w ujęciu tradycyjnym definiowane są jako największy przyrost wartości firmy, zaś zgodnie z ideą rozwoju zrównoważonego spodziewane korzyści definiowane są jako największa oszczędność zasobów środowiskowych przy danym przyroście wartości podmiotów działających na danym terenie.

Wzór efektywności takich działań można określić następująco[43]:

E= (P+Snw+Kpzag)/(N+Ne+Ns)

gdzie:

E – zintegrowana efektywność ekonomiczna, ekologiczna i społeczna,

N - nakład przeznaczony na uzyskanie efektu ekonomicznego,

Ne- nakład przeznaczony na uzyskanie efektu ekologicznego,

Ns- nakład przeznaczony na uzyskanie efektu społecznego,

P – efekt ekonomiczny,

Snw – straty ekonomiczne, które nie wystąpiły w wyniku poniesionych nakładów

Ne,

Kpzag – korzyści pozagospodarcze, które uzyskano w wyniku poniesionych

nakładów, np. na służbę zdrowia, prorodzinną politykę, edukację.

7 Lista przedsięwzięć priorytetowych – harmonogram działań

*L.P.*	*Nazwa zadania*	*Termin rozpoczęcia planowany*	*Termin zakończenia planowany*	*Jednostka odpowiedzialna*	*Planowane efekty ekologiczne*	*Planowane koszty ogółem* *[PLN] tys.*	UE *[PLN]*	*NFOS* *[PLN]*	*WFOS* *[PLN]*	*środki własne*	*partnerzy*
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
I	ZADANIA WŁASNE GMINY*
1	Rozpoznanie problemu starych studni gospodarskich – ewidencja i zabezpieczenie przed zanieczyszczeniem	2003	2004	Urząd Gminy Kozy	Poprawa jakości wód podziemnych	20				X	Urząd Gminy
2	Szkolenia i pokazy praktyczne dla rolników i działkowców w zakresie gospodarki ekologicznej	2003	2004	Urząd Gminy w Kozach	Wzrost liczby gospodarstw ekologicznych	10				x	ARiMR, Śląska Izba Rolnicza
3	Edukacja ekologiczna nauczycieli	2003	2004	Urząd Gminy w Kozach	Poprawa stanu świadomości i edukacji ekologicznej młodzieży i ludzi dorosłych	5				x	Śląski Związek Gmin i Powiatów, Starostwo Bielskie
4	Inwentaryzacja bibliotek	2003	2004	Urząd Gminy w Kozach	Wzbogacenie księgozbioru o tytuły związane z ochroną środowiska i ekologią	2				x	Śląski Związek Gmin i Powiatów, Starostwo Bielskie
5	Tworzenie ośrodków edukacji ekologicznej	2003	2004	Urząd Gminy w Kozach	Rozwój świadomości ekologicznej mieszkańców	2				x	Ekofundusz Starostwo Bielskie, Ministerstwo Kultury i Sztuki
6	Opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego Gminy ze szczegółowym opisem dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku w środowisku dla poszczególnych jednostek strukturalnych	2003	2004	Urząd Gminy Kozy	Kontrola stanu środowiska, eliminacja lokalnych konfliktów	20				20
7	Rozpoznanie potrzeb w zakresie zabezpieczenia przeciwpowodziowego	2003	2005	Urząd Gminy Kozy	Ochrona przed powodzią	10				X	Urząd Gminy RZGW Gliwice
8	Utworzenie proponowanych małoobszarowych form ochrony przyrody - jedno stanowisko dokumentacyjne	2003 r.	2005 r.	Urząd Gminy w Kozach	Tworzenie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCH) Gminy	20				X	— Starosta Bielski — Wojewoda Śląski — Nadleśnictwo Bielsko — Rady Sołeckie — Stowarzyszenia i organizacje ekologiczne
9	Objęcie ochroną prawną drzew — propozycji pomników przyrody (w obrębie starodrzewia zespołu pałacowo – parkowego, zieleni przyzagrodowej, itp. – ok. 15 – 20 obiektów)	2003 r.	2005 r.	Urząd Gminy w Kozach	Tworzenie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCH) Gminy	10				X	— Starosta Bielski — Wojewoda Śląski — Nadleśnictwo Bielsko — Rady Sołeckie — Stowarzyszenia i organizacje ekologiczne
10	Ochrona starodrzewia zespołu pałacowo - parkowego odtworzenie założenia zieleni niskiej (II etap prac rewaloryzacyjnych)	2003 r.	2005 r.	Urząd Gminy w Kozach	Ochrona walorów przyrodniczo - kulturowych	70			X	X	— Służba Ochrony Zabytków Województwa Śląskiego — Fundusze pomocowe — Wojewoda Śląski
11	Rozwijanie i wspieranie indywidualnych form utylizacji odpadów organicznych	2003	2005	Urząd Gminy Kozy	Zmniejszenie strumienia odpadów deponowanych na składowisku	100			X	X
12	Zamknięcie i rekultywacja nielegalnie eksploatowanych dzikich składowisk odpadów	2003	2005	Urząd Gminy Kozy	Wyeliminowanie uciążliwości dla środowiska odpadów	100***		X	X	X
13	Objęcie wszystkich mieszkańców programem selektywnej zbiórki odpadów wraz z poszerzeniem jej zakresu	2003	2005	Urząd Gminy Kozy	Zmniejszenie ilości odpadów deponowanych na składowisku, wzrost odzysku surowców wtórnych	50		X	X	X
14	Zorganizowanie na terenie Gminy punktu odbioru odpadów niebezpiecznych	2003	2005	Urząd Gminy Kozy	Zmniejszenie uciążliwości tego typu odpadów dla środowiska, gospodarki odpadami niebezpiecznymi	200		X	X	X
15	Zlecenie badań gleb na zawartość metali ciężkich i odczyn pH w celu stworzenia map zanieczyszczeń glebowych,	2003	2006	Urząd Gminy Kozy	Właściwe dawki środków ochrony roślin niepowodujące szkód dla zdrowia zwierząt i ludzi	100	x		x	x	Starostwo Powiatowe w Bielsku, ODR, PPP
16	Zorganizowanie cyklu szkoleń dla rolników obejmujących Zasady Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych połączonych z zajęciami praktycznymi,	2003	2006	Urząd Gminy Kozy,	Zmniejszenie powierzchni ziemi zagrożonej erozją i osiadaniem terenu	60			x	x	WFOŚiGW
17	Promocja rolnictwa ekologicznego i agroturystyki	2003	2010	Urząd Gminy Kozy	Wytwarzanie żywności czystej ekologicznie	50			x	x	Starostwo Powiatowe w Bielsku, WFOŚiGW
18	Propagowanie tzw. dobrych praktyk rolniczych w celu zmniejszenia zanieczyszczeń obszarowych przez związki biogenne	2003	2015	Urząd Gminy Kozy	Wyeliminowanie skażenie wód podziemnych i powierzchniowych ściekami sanitarnymi	40				X	Urząd Gminy
19	Stworzenie plantacji roślin dynamicznych,	2003	2015	Urząd Gminy Kozy, właściciele gospodarstw rolnych	Ograniczenie erozji, promocja ekologicznych paliw	100			x	x	Starostwo Powiatowe w Bielsku, WFOŚiGW ODR,
20	Edukacja oraz propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania wody	2003	2015	Urząd Gminy Kozy	Zmniejszenie zużycia wody	10				X	Urząd Gminy AQUA
21	Program edukacji ekologicznej dla młodzieży szkół podstawowych i gimnazjów (ok. 30% stanu ilościowego uczniów) – warsztaty i wycieczki ekologiczne.	2003	2015	Urząd Gminy w Kozach	Wzrost świadomości ekologicznej w społeczeństwie.	390 (30/rok x 13) - 300 osób			X	X	Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego Starostwo Powiatowe w Bielsku – Białej Szkolne Koła LOP - Fundusze pomocowe
22	Utworzenie 2 ścieżek przyrodniczo - dydaktycznych (foldery, broszury, tablice informacyjne).	2003	2015	Urząd Gminy w Kozach	Poszerzenie wiedzy o środowisku przyrodniczym gminy. Rozszerzenie oferty rekreacyjno - turystycznej.	30			X	X	Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego Starostwo Powiatowe w Bielsku – Białej Szkolne Koła LOP Fundusze pomocowe
23	Prowadzenie działalności edukacyjnej w zakresie selektywnej zbiórki odpadów i ograniczania ich powstawania	2003	2015	Urząd Gminy Kozy	Zmniejszenie uciążliwości dla środowiska odpadów deponowanych na składowisku, zmniejszenie ilości odpadów	50			X	X
24	Realizacja rekreacyjnych ścieżek rowerowych na terenie gminy (broszury, mapy, tablice informacyjne): 2 – 3 obiekty.	2003	2015	Urząd Gminy w Kozach	Rozszerzenie oferty rekreacyjno - turystycznej.	40			X	X	Fundusze pomocowe Śląski Związek Gmin i Powiatów Organizacje ekologiczne ZPKWŚ Nadleśnictwo Bielsko
25	Promocja działań proekologicznych, wydawnictwa ekologiczne z przeznaczeniem dla dorosłej części społeczności lokalnej, szkolenia (agroturystyka).	2003	2015	Urząd Gminy w Kozach	Wzrost świadomości ekologicznej w społeczeństwie.	75			X	X	Fundusze pomocowe Śląski Związek Gmin i Powiatów Organizacje ekologiczne ZPKWŚ Nadleśnictwo Bielsko
26	Wdrożenie systemu usuwania azbestu i materiałów zawierających azbest oraz systemu ich magazynowania i wywozu w celu unieszkodliwienia	2003	2015	Urząd Gminy Kozy	Zmniejszenie uciążliwości azbestu i produktów zawierających azbest dla środowiska i mieszkańców Gminy	200	X	X	X	X
27	Promocja agroturystyki, rolnictwa ekologicznego (szkolenia, broszury, warsztaty).	2003 r.	2015 r.	Urząd Gminy w Kozach	Wzrost świadomości ekologicznej w społeczeństwie	50	X		X	X	- Urząd Marszałkowski - Ośrodek Dworactwa Rolniczego w B-B - Rada Sołecka - ZPKWŚ
28	Realizacja zieleni urządzonej w ramach rekultywacji i zagospodarowania rekreacyjnego nieczynnego kamieniołomu w Kozach.	2003 r.	2015 r.	Urząd Gminy w Kozach	Rozszerzenie oferty rekreacyjno – turystycznej gminy. Poprawa „przyrodniczego wizerunku” gminy	250		X	X	X	— Fundusze pomocowe — Starosta Bielski — Inwestorzy sektora niepublicznego
29	Zastąpienie niskiej jakości paliw stałych paliwami ekologicznymi bądź innymi nośnikami energii	2003	2015	Urząd Gminy Kozy	Zmniejszenie ilości balastu trafiającego na składowisko	2500			X	X	WFOSiGW
30	Udział w kosztach budowy OŚ Pisarzowice	2004	2006	Urząd Gminy Kozy	Wyeliminowanie skażenie wód podziemnych i powierzchniowych ściekami sanitarnymi	3.700	X	X	X	X	Urząd Gminy
31	Prowadzenie edukacji ekologicznej w zakresie ochrony powietrza. Edukacja ekologiczna w środkach masowego przekazu (lokalna prasa). Seminaria ekologiczne dla zainteresowanych mieszkańców. Edukacja ekologiczna w szkołach	2004	2015	Urząd Gminy Kozy	Podniesienie świadomości społeczności lokalnych o zagrożeniach związanych z ochroną powietrza	30				30	Współpraca ze szkołami organizacjami społecznymi
32	Termomodernizacja budynków komunalnych i użyteczności publicznej. Stosowanie układów regulacji automatycznej systemów grzejnych	2004	2015	Urząd Gminy Kozy	Ograniczenie emisji gazów i pyłów do powietrza	300			170	130
33	Opracowanie programów edukacyjnych uświadamiających problemy ochrony przed hałasem	2004	2015	Urząd Gminy Kozy	Podniesienie świadomości społeczności lokalnych o zagrożeniach związanych z zanieczyszczeniem jakim jest hałas	24				24	Współpraca ze szkołami organizacjami społecznymi
34	Stworzenie bazy danych o obiektach przemysłowych stwarzających zagrożenie akustyczne dla środowiska	2004	2015	Urząd Gminy Kozy	Kontrola oceny stanu akustycznego na terenie Gminy	20				20	Współpraca z WIOŚ w Katowicach Delegaturą w Bielsku-Białej
35	Modernizacja dróg Gminnych	2004	2015	Urząd Gminy Kozy	Ograniczenie niskiej emisji z palenisk domowych	1250			800	450	Dopłaty dla osób zmieniających systemy grzewcze
36	Budowa kanalizacji w zlewni kolektora Kozówka o długości L = 39,0 km	2005	2007	Urząd Gminy Kozy	Wyeliminowanie skażenie wód podziemnych i powierzchniowych ściekami sanitarnymi	13.650	X	X	X	X	Urząd Gminy
37	Budowa kanalizacji w zlewni kolektora Czerwonka o długości L = 41,5 km	2006	2008	Urząd Gminy Kozy	Wyeliminowanie skażenie wód podziemnych i powierzchniowych ściekami sanitarnymi	14.530	X	X	X	X	Urząd Gminy
38	Budowa kanalizacji w zlewni kolektora Wróblowice o długości L = 36,6 km	2007	2009	Urząd Gminy Kozy	Wyeliminowanie skażenie wód podziemnych i powierzchniowych ściekami sanitarnymi	12.810	X	X	X	X	Urząd Gminy
39	Wprowadzenie na terenie Gminy systemu odbioru odpadów biodegradowalnych	2007	2010	Urząd Gminy Kozy	Zmniejszenie uciążliwości tego typu odpadów dla środowiska	100		X	X	X
40	Budowa kanalizacji w zlewni kolektora Gaje o długości L = 24,0 km	2008	2009	Urząd Gminy Kozy	Wyeliminowanie skażenie wód podziemnych i powierzchniowych ściekami sanitarnymi	8.400	X	X	X	X	Urząd Gminy
41	Budowa kanalizacji deszczowej, L = ok. 15 km	2009	2011	Urząd Gminy Kozy	Wyeliminowanie skażenie wód podziemnych i powierzchniowych ściekami sanitarnymi	6.000	X	X	X	X	Urząd Gminy
SUMA						65 270

*L.P.*	*Nazwa zadania*	*Termin rozpoczęcia planowany*	*Termin zakończenia planowany*	*Jednostka odpowiedzialna*	*Planowane efekty ekologiczne*	*Planowane koszty ogółem* *[PLN] tys.*	UE *[PLN]*	*NFOS* *[PLN]*	*WFOS* *[PLN]*	*środki własne*	*partnerzy*
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
I	ZADANIA KOORDYNOWANE GMINY*
1	Atestacja sprzętu ochrony roślin	2003	2006	Właściciele gospodarstw	Właściwa uprawa i nawożenie dostosowanie do potrzeb gleb	50				x	Starostwo Powiatowe w Bielsku, PPP
2	Wymiana odcinków rurociągów z rur stalowych L=110,7 km, w tym ok. 48,1 km przyłączy	2003	2010	AQUA	Minimalizacja strat wody do picia	38.750	X	X	X	X	Urząd Gminy AQUA
3	Uzupełniająca rozbudowa sieci wodociągowej, L = ok. 10,7 km	2003	2015	AQUA	Zaopatrzenie ludności w wodę do picia	3.750				X	Urząd Gminy AQUA
4	Rozpropagowanie budowy oczyszczalni przydomowych w tych miejscach, gdzie jak wynika z planów zagospodarowania przestrzennego brak będzie kanalizacji w okresie perspektywicznym	2003	2015	Właściciele posesji	Wyeliminowanie skażenie wód podziemnych i powierzchniowych ściekami sanitarnymi	2.240				X	Urząd Gminy
5	Współfinansowanie rozbudowy składowiska odpadów	2003	2015	Zarządca składowiska	Zmniejszenie uciążliwości odpadów dla środwiska	1000		X	X	X	Urząd Gminy
6	Stworzenie systemu monitoringu środowiska ze względu na promieniowanie niejonizujące	2003	2015	Urząd Wojewódzki	Wyznaczenie terenów o przekroczonej wartości dopuszczalnego poziomu promieniowania niejonizującego	100
7	Zalesianie gruntów porolnych niskich klas bonitacyjnych (wariant optymalny 20 ha)	2003 r.	2015 r.	Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach	Wzrost różnorodności biologicznej w obszarach ekstensywnej gospodarki rolnej.	60		X	X		— Fundusze Pomocowe — Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa - Starosta Bielski
8	Sporządzanie „Planu Ochrony Parku Krajobrazowego Beskidu Małego” (opracowanie planistyczne)	2003 r.	2015 r.	Wojewoda Śląski	Ochrona różnorodności biologicznej woj. śląskiego.	200				X budżet Wojewody	— ZPKWŚ - RDLP w Katowicach - Fundusze Pomocowe — Placówki naukowe - Rada Gminy
9	Realizacja form zieleni izolacyjno – osłonowej wzdłuż ciągów komunikacyjnych (istniejących i projektowanych)	2003 r.	2015 r.	Zarząd Dróg Wojewódzkich w Katowicach Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych	Utrzymanie ciągłości ekosystemów w terenach zurbanizowanych	300	X		X		— Fundusze pomocowe, — Wojewoda Śląski
10	Realizacja punktów widokowych na terenie Parku Krajobrazowego Beskidu Małego (5 obiektów)	2003 r.	2015 r.	Nadleśnictwo Bielsko	Rozszerzenie oferty rekreacyjno - turystycznej gminy.	50			X	X	— Fundusze pomocowe — ZPKWŚ
11	Realizacja wytycznych „Programu ochrony przyrody” Nadleśnictwa Bielsko (ok. 50% ogólnej powierzchni leśnej)	2003 r.	2015 r.	Nadleśnictwo Bielsko	Wzrost różnorodności biologicznej w obszarach leśnych	500 (500 ha x 1)		X	X		— RDLP w Katowicach — GDLP w Warszawie — ZPKWŚ - Fundusze pomocowe,
12	Promocja programów rolno – środowiskowych (szkolenia, warsztaty, broszury).	2003 r.	2015 r.	Urząd Marszałkowski w Katowicach	Połączenie aktywizacji gospodarczej ze wzrostem różnorodności biologicznej.	50	X		X		— Fundusze pomocowe — Ośrodek Doradztwa Rolniczego - Starosta Bielski
13	Utworzenie 2 rezerwatów przyrody ożywionej i 1 rezerwatu przyrody nieożywionej (rozdział: „formy ochrony przyrody”)	2003 r.	2015 r.	Wojewoda Śląski	Tworzenie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCH) Gminy	25				X budżet Wojewody	—ZPKWŚ — Nadleśnictwo Bielsko - Starosta Bielski
14	Opracowanie koncepcji zmian ruchu samochodowego w centrach miejscowości (np. poprzez jego skanalizowanie), co wpłynie na poprawę klimatu akustycznego terenów przyległych	2004	2008	Zarząd Dróg Powiatowych Zarząd Dróg Wojewódzkich Właściciele linii kolejowych	Poprawa klimatu akustycznego na terenie Gminy	20				X
15	Minimalizacja emisji hałasu komunikacyjnego poprzez budowę ekranów akustycznych wzdłuż tras komunikacyjnych gdzie występują przekroczenia standardów akustycznych	2004	2015	Zarząd Dróg Powiatowych Zarząd Dróg Wojewódzkich Właściciele linii kolejowych	Poprawa klimatu akustycznego na terenie Gminy	200				X
16	Upowszechnianie zasad Dobrych Praktyk Rolniczych	2004	2015	Właściciele gospodarstw rolnych	Zachowanie specyfiki wsi Polskiej	60				x	Starostwo Powiatowe w Bielsku,
17	Zagospodarowanie i rekultywacje terenu kamieniołomu, na cele rekreacyjne	2004	2015	Starostwo Powiatowe w Bielsku-Białej	Ograniczenie szkód powodowanych przez wcześniejszą eksploatację surowców mineralnych	1000	x		x	x	Śląska Izba Rolnicza, PPP
18	Wykorzystanie zasobów wód geotermalnych na cele ogrzewania budynków i wody użytkowej, w dalszych etapach na cele rekreacyjne	2007	2015	Starostwo Powiatowe w Bielsku-Białej	Zmniejszenie zużycia nieekologiczych paliw i uatrakcyjnienie turystyczne Gminy	12000	x	x	x	x	Wojewoda Śląski, inwestorzy prywatni
SUMA						60 355

8 Możliwości pozyskiwania dofinansowania

Obecnie istnieje kilka możliwości pozyskiwania przez jednostki samorządowe dodatkowych środków na realizacje przedsięwzięć inwestycyjnych. Poniżej zostaną przedstawione wybrane z nich, będące alternatywa do kredytów bankowych

8.1 Fundusze pomocowe

Uzupełnianie środków własnych budżetu Gminy może być prowadzone m.in. przez:

- pozyskiwanie środków[44] z krajowych funduszy ochrony środowiska w tym: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach (Fundusz wprowadza od 2002 bardzo korzystne warunki dofinansowania dla samorządów), Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, EkoFunduszu ,

- pozyskiwanie środków pomocowych Unii Europejskie przedakcesyjnych (ISPA, PHARE, SAPARD) oraz środków z funduszy strukturalnych po wejściu do Unii

8.2 Emisja obligacji komunalnych

Przed podjęciem decyzji o takiej formie pozyskania środków Gmina musi zdecydować, na jaki konkretny cel zamierza przeznaczyć uzyskane środki, jaki będzie okres wykupu obligacji, jakie oprocentowanie (warunki ustalone zostaną w przetargu) i, co najistotniejsze, kto jest potencjalnym nabywcą (np. banki, fundusze osoby fizyczne, inne podmioty). Koszt pozyskania środków w ten sposób może być tańszy (pomimo konieczności opracowania memorandum finansowego i kosztów emisji) od kosztu komercyjnego kredytu bankowego.

8.3 Partnerstwo Publiczno Prywatne

Inną metodą realizacji zadań Gminy może być rozważenie (zalecanego w rozporządzeniach unijnych) Partnerstwa Prywato-Publicznego (PPP). Osiąganie poprawy jakości życia w zgodzie z zasadami kształtowania zrównoważonego, lokalnego rozwoju uzależnione jest w znacznym stopniu od stanu oraz sprawności zarządzania systemami komunalnej infrastruktury technicznej. Ich funkcjonowanie wpływa bezpośrednio na możliwości rozwoju przedsiębiorstw, a także określa stopień zaspokojenia podstawowych potrzeb o charakterze socjalnym.

Konieczność restrukturyzacji gospodarki komunalnej jest dziś jednym z głównych wyzwań stojących przed samorządami polskich Gmin na drodze do osiągania standardów porównywalnych z krajami Unii Europejskiej. Doniosłość tej problematyki znajduje swój wyraz między innymi w dokumentach Unii Europejskiej szacujących potrzeby Polski w tej dziedzinie na około 3,3 miliarda euro. Według ocen ekspertów Banku Światowego, usunięcie wieloletnich zaniedbań nie będzie jednak możliwe bez rozwinięcia skutecznych praktyk partnerstwa instytucji publicznych i prywatnych. Partnerstwo takie -wzorem innych państw - jest bowiem sprawdzonym sposobem osiągania wysokiej jakości i efektywności świadczenia usług komunalnych, a tym samym - skutecznym sposobem podnoszenia jakości życia mieszkańców.

Istota publiczno-prywatnego partnerstwa w sektorze usług komunalnych

Termin „prywatno-publiczne partnerstwo" (PPP) jest pojęciem ogólnym, które może oznaczać co najmniej kilka form powierzania podmiotom prywatnym obowiązku świadczenia usług o charakterze publicznym. Poszczególne formy partnerstwa różnią się między sobą stopniem ponoszonego ryzyka gospodarczego, podziałem odpowiedzialności za jakość świadczenia, okresem świadczenia usług oraz charakterem własności majątku służącego do spełniania świadczeń. Główne cechy najczęściej występujących form publiczno-prywatnego partnerstwa opisane zostały w tabeli. W praktyce stosuje się kombinacje przedstawionych rozwiązań.

Tego typu formy partnerstwa mogą stać się atrakcyjne jednak dopiero wtedy, gdy określone zostaną stabilne regulacje prawne zapewniające równowagę pomiędzy interesami prywatnych podmiotów gospodarczych a interesami ich klientów, warunkując tym samym możliwości uzyskania zwrotu z inwestycji prywatnego kapitału.

Kluczową kwestią - w przypadku gdyby Gmina zdecydowała się na prywatyzowanie usług komunalnych - jest wybór rozwiązania najlepiej dostosowanego do lokalnych potrzeb i możliwości.

Tabela 8‑1 Podstawowe formy publiczno-prywatnego partnerstwa w sektorze usług komunalnych

*l.p.*	*Forma ppp*	*Własność majątku*	*Bieżąca działalność i konserwacja*	*Inwestycje*	*Ryzyko gospodarcze*	*Okres świadczenia*
1	2	3	4	5	6	7
1	Umowa o świadczenie usług	publiczna	jedn.publiczne i prywatne	sektor publiczny	sektor publiczny	1-2 lata
2	Kontrakt Menedżerski	publiczna	jednostki prywatne	sektor publiczny	sektor publiczny	3-5 lat
3	Leasing	publiczna	jednostki prywatne	sektor publiczny	współudział	8-15 lat
4	Koncesja	publiczna	jednostki prywatne	sektor prywatny	sektor prywatny	25-30 lat
5	Umowa typu budowa-eksploatacja-przekazanie (BOT)	prywatna i publiczna	jednostki prywatne	sektor prywatny	sektor prywatny	20-30 lat
6	Przeniesienia prawa własności mienia komunalnego	prywatna lub prywatna i publiczna	jednostki prywatne	sektor prywatny	sektor prywatny	nieokreślony (może być określony w licencji)

9 Bibliografia

1) Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000-2015, Katowice, 2000 rok.

2) Program Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do 2004 roku oraz cele długoterminowe do roku 2015, Katowice, 2002 rok.

3) Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kozy

4) Bednarek R. Prusinkiewicz Z, Geografia Gleb, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.

5) Cieślak J. Wskazówki dla rolników podejmujących produkcję metodami ekologicznymi, Wydawca- Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Społecznego i Gospodarczego, Modliszewice 2001.

6) Charakterystyka klimatologiczna woj. Katowickiego, IMGW Oddz. Katowice, Katowice 1992.

7) Chroboczek E, Skępski H: Ogólna uprawa warzyw, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1975.

8) Cymerman R: Rekultywacja gruntów zdewastowanych, Wydawnictwo Art., Olsztyn 1988.

9) Czerwiński E, Dobrzański B: Nowoczesna uprawa roślin, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 1975

10) Duży rocznik statystyczny 20001-2002 r. GUS, Warszawa 2002.

11) Ekonomiczna wycena środowiska przyrodniczego pod red. G. Andersona,

J. Śleszyńskiego, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 1996.

12) Narodowy Program Przygotowania do członkostwa w UE, Rozdział 23 – Ochrona Środowiska; MOŚZNiL, 1999 r.

13) Neuerburg W, Padel S: Rolnictwo ekologiczne w praktyce, Stowarzyszenie Ekoland, Warszawa 1994.

14) Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy 2007-2010; MOŚZNiL, grudzień 2002r.

15) Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002-2010, Warszawa, listopad 2002.

16) Ochrona środowiska po reformie administracji publicznej, PROEKO sp. z o.o., Warszawa 1999.

17) Poskrobka B: Sterowanie ekorozwojem tom I i III Regionalne i gospodarcze aspekty ekorozwoju, Wydawnictwo Politechniki białostockiej, Białystok, 1998. Prof, dr hab. Franciszek Piontek, tom I, rozdział I Środowisko przyrodnicze w strategii wzrostu gospodarczego i w rozwoju zrównoważonym.

18) Poradnik do opracowania gminnego programu ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, M. Kistowski, W. Staszek, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1998.

19) Programowanie rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej; J. Szlachta, Wydawnictwo naukowe PWN,Warszawa 1999.

20) Przewodnik dostosowania prawa do prawa Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska, Komisja Wspólnot Europejskich, Warszawa styczeń 1998.

21) Przewodnik po Unii Europejskiej;The Economist Wydawnictwo Studio EMKA, Warszawa 1998.

22) Richling A., Solon J. „Ekologia krajobrazu“ Wyd. 2. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1996.

23) Regionalny monitoring jakości wód podziemnych na obszarze działania RZGW w Katowicach – Raport z dwóch serii opróbowań (lato i jesień 1998); Uniwersytet Śląski, Katowice 1998.

24) Sozoekonomiczny rachunek efektywności działalności gospodarczej w warunkach gospodarki rynkowej i samorządności terytorialnej, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 1996.

25) Stan Środowiska dla Województwa Śląskiego 1999-2000, Katowice 2001.

26) Strategia wykorzystania funduszu ISPA jako uzupełnienie instrumentu realizacji polityki ekologicznej państwa; MOŚZNiL, Warszawa 1999.

27) Strategiczne planowanie rozwoju gospodarczego Gminy, T. Domański, Wydawnictwo Hamal Books, Warszawa 1999.

28) Wartość środowiska, J.T. Winpenny, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1995.

29) Wieloletni program gospodarki odpadami komunalnymi dla województwa katowickiego, PHARE Projekt EC/EPP/911/2.1.1/MP, GKW Consult i IETU, Katowice 1995.

30) Wieloletni program ochrony i kształtowania środowiska w województwie katowickim na lata 1996 – 2005 oraz kierunki działań do roku 2020, Wojewoda Katowicki, Katowice 1997.

31) Województwo Śląskie - Raport o rozwoju społecznym UNDP Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju - Warszawa, Wydawnictwo Forum Sztuk, Katowice 1999.

32) Zbiór jednostkowych wskaźników cenowych robót budowlano instalacyjnych; BISTYP- CONSULTING, Warszawa 2001.

[2] Rocznik statystyczny województwa śląskiego za 2002 rok, stan za 31 XII 2001 rok

[3] Rocznik statystyczny województwa śląskiego 2002

[4] Dane dotyczą osób prawnych, jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Nie ujęto jednostek lokalnych tych podmiotów

[5] Dane według faktycznego (stałego) miejsca pracy i dotyczą osób wykonujących pracę przynoszącą im zarobek lub dochód

[6] Rocznik statystyczny województwa śląskiego 2002. Dane o pracujących przedstawiono według faktycznego (stałego) miejsca pracy w gminach i dotyczą osób wykonujących pracę przynoszącą im zarobek lub dochód.

[8] Według raportu ochrony środowiska Wojewódziego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach za rok 2001.

[9] Według danych z AQUA S.A. w Bielsku-Białej

[10] Projekty budowlano-wykonawcze Kanalizacji sanitarnej w miejscowościach: Kozy, Pisarzowice i Hecznarowice, oprac. All-con Sp.z o.o., Bielsko-Biała 2001r.

[11] Na podstawie danych z projektów budowlano-wykonawczych Kanalizacji sanitarnej w miejscowościach: Kozy, Pisarzowice i Hecznarowice, oprac. All-con Sp.z o.o., Bielsko-Biała 2001r.

[12] Na podstawie Koncepcji kanalizacji Gminy Kozy, oprac. Usługi Projektowe Grażyna Cembala, Bielsko-Biała 1999r.

[14] BRM, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania przestrzennego Gminy Kozy, Katowice 1998

[15] Urząd Gminy w Kozach, Opinia techniczna i prawna realizacji otworu rozpoznawanego MT-3 do zatłaczania wód słonych, Kozy 1997

[16] BFE S.A., Program Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Bielskiego, Bielsko-Biała, 2000

[17] Praca zbiorowa pod redakcją dr inż. Marka Szuba „Linie i stacje elektroenergetyczne w środowisku człowieka”, Informator wydanie II, Wydawnictwo Grupy Kapitałowe PSE, W-wa 2002.

[18] Rozporządzenie Ministra Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 „w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mogą występować w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania”, paragraf 1, ustęp 2a,b,c.

[19] Praca zbiorowa pod redakcją dr inż. Marka Szuba „Linie i stacje elektroenergetyczne w środowisku człowieka”, Informator wydanie II, Wydawnictwo Grupy Kapitałowe PSE, W-wa 2002.

[20] Nomenklatura i ujęcie przyjęto za: Matuszkiewicz W. 2001”Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski” Wyd. Nauk.PWN.Warszawa

[21] Nazewnictwo zespołów leśnych, bez skrótu nazwiska autora za: Matuszkiewicz J. M. 2001: „Zespoły leśne Polski” Wyd. Nauk. PWN. Warszawa

[22] Obszar Kóz zaliczono do Krainy Karpat Zachodnich, Podkrainy Zachodniobeskidzkiej, Okręgu Beskidzkiego, Podokręgów Beskidu Malego i Pogórza Śląskiego w podziale geobotanicznym Polski; tereny wymienione w rubryce są zgodne siedliskowo z przyporządkowanymi im zespołami leśnymi, na podstawie charakterystyki regionów geobotanicznych i odpowiadających im krajobrazom: „reglowych buczyn” dla pierwszych dwóch podokręgów i „grądów” dla ostatniego podokręgu (Matuszkiewicz J. M. 1993: „Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski” Prace Geograficzne 158. IGiPZ PAN).

[23] Plan urządzenia lasu Nadleśnictwa Bielsko: 1.01.1998 – 31.12.2007 r., BULiGL, Kraków, 1997, msc.

[24] Studium krajobrazowo – architektoniczne dla obszaru Parku Krajobrazowego Beskidu Małego, Biuro Rozwoju Regionu Sp. z o.o., Katowice 2001, msc.

[25] Program zwiększenia lesistości w województwie bielskim w latach: 1998 – 2020 WBGiTR, Żywiec 1996, msc.

[26] podstawa prawna: Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Bielskiego z dnia 16 czerwca 1998 r. w sprawie utworzenia Parku Krajobrazowego Beskidu Małego (Dz. Urz. Woj. Bielskiego Nr 9/98 poz. 110).

[27] podstawa prawna: Rozporządzenie Nr 23/98 Wojewody Bielskiego z dnia 17 grudnia 1998 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie utworzenia Parku krajobrazowego Beskidu Małego.

[28] w pierwotnej wersji „Wąwóz Pisarzówki”

[30] wykaz roślin chronionych sporządzono w oparciu o: Jędrzejko K., Klama H., Żarnowiec J.1985. „ Flora naczyniowa Kóz i okolic (Pogórze Śląskie, Beskid Mały) z uwzględnieniem udziału roślin leczniczych.w: Jedrzejko K.(red.), „Ocena naturalnych zasobów roślin leczniczych metodami geobotanicznymi” ŚlAM, Katowice

[31] podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie określenia listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów z dnia 11 września 2001 r. (Dz. U. Nr 106, poz. 1176 z dnia 29 września 2001 r.) http://www.mos.gov.pl/mos/akty-p/rozp_ros.html [2001.10.14]

[32] podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie określenia listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów z dnia 11 września 2001 r. (Dz. U. Nr 106, poz. 1176 z dnia 29 września 2001 r.) http://www.mos.gov.pl/mos/akty-p/rozp_ros.html [2001.10.14]

[33] podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. Nr. 130, poz 1456)

[34] wg Witkowski Z. 1997.Stan poznania, zagrożenie i ochrona fauny województwa bielskiego. w: „Przyroda województwa bielskiego – stan poznania, zagrożenia i ochrona”, COLGRAF-PRESS, Poznań

[37] Źródło: Zintegrowany system zarządzania środowiskowego powiatem i gminami ze szczególnym uwzględnieniem gospodarki odpadami komunalnymi” Syntetyczny opis projektu pilotowego WFOŚiGW, autor: dr inż. Włodzimierz A. Sokół

Katowice, grudzień 2001 r.

[38] Pojęcie projekt stosowane będzie tutaj zarówno dla „projektu” czyli grupy działań służących realizacji zamierzonego celu w określonym czasie jak i dla „programu” czyli serii projektów służących uzyskaniu określonych wspólnych celów (np. na poziomie regionu, w danym sektorze)

[39] Analogicznie do procedury stosowanej przy ocenie ofert w Ustawie o zamówieniach publicznych

[41] Projekt Nowej Polityki Państwa – Ministerstwo Środowiska

[42] Na podstawie Programu operacyjnego na lata 2001-2002

[43] F. Piontek, Sterowanie ekorozwojem, t. I Teoretyczne aspekty ekorozwoju, roz. I Środowisko przyrodnicze w strategii wzrostu gospodarczego i w rozwoju zrównoważonym.

[44] Do Programu dołączony zostaje przewodnik „Programy pomocowe dla samorządów” z opisem instytucji i programów udzielających wsparcia finansowego

*Powierzchnia* *[km²]*	*Ludność*		*Urodzenia*	*Zgony*		*Przyrost naturalny*	*Saldo migracji*
*Powierzchnia* *[km²]*	*[tys.]*	*[na 1 km²]*	*Urodzenia*	*Ogółem*	*Niemowlęta*	*Przyrost naturalny*	*Saldo migracji*
1	2	3	4	5	6	7	8
27	0k. 11000	412	91	108	1	-1,54	121

L.P.	Wyszczególnienie	*1996*	*2002*
1	2	3	4
1	Woda dostarczana z poza terenu Gminy [m³/rok]	541.834	404.953
2	Ujęcie wody własnej [m³/rok]	5.676	34.203
3	Zużycie wody ogółem [m³/rok]	424.170	322.435
4	Straty wody [m³/rok]	123.340	116.721

Cele Rezultaty	*Logika interwencji*	*Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć*	*Źródła i sposoby weryfikacji*	*Założenia*
Cele nadrzędne	- Przywrócenie czystości wód powierzchniowych i podziemnych oraz minimalizacja strat wody	- Poprawa stanu czystości oraz jakości wód powierzchniowych i podziemnych, - Zapewnienie ludności oraz gospodarce potrzebnych ilości wody o odpowiedniej jakości spełniającej wymogi sanitarne	- Urząd Gminy Kozy - Główny Urząd Statystyczny - Przepisy i normy Unii Europejskiej - Raporty Unii Europejskiej
Cele szczegółowe programu	- edukacja oraz propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania wody, - rozpoznanie problemu starych studni gospodarskich – ewidencja i zabezpieczenie przed zanieczyszczeniem, - ochrona, restytucja i właściwe kształtowanie pasów roślinności wzdłuż brzegów cieków wodnych, - rozpoznanie potrzeb w zakresie zabezpieczenia przeciwpowodziowego, - minimalizacja strat wody - wymiana odcinków rurociągów z rur stalowych L = ok. 110,7 km, w tym ok. 48,1 km przyłączy - uzupełniająca rozbudowa sieci wodociągowej, L = ok. 10,7 km - udział w kosztach budowy OŚ Pisarzowice, Q=1600 m³/d, - budowa sieci kanalizacji sanitarnej w zlewni kolektora Czerwonka, L = ok. 41,5 km, - budowa sieci kanalizacji sanitarnej w zlewni kolektora Kozówka, L = ok. 39,0 km, - budowa sieci kanalizacji sanitarnej w zlewni kolektora Wróblowice, L = ok. 36,6 km, - budowa sieci kanalizacji sanitarnej w zlewni kolektora Gaje, L = ok. 24,0 km, - rozpropagowanie budowy oczyszczalni przydomowych w tych miejscach, gdzie jak wynika z planów zagospodarowania przestrzennego brak będzie kanalizacji w okresie perspektywicznym, - budowa kanalizacji deszczowej, L = ok. 15 km, - wykonanie działań dotyczących rozpoznania problemu oczyszczania wód deszczowych ze szczególnym uwzględnieniem terenów przemysłowych, składowych, baz transportowych, dróg krajowych i wojewódzkich oraz parkingów, - propagowanie tzw. dobrych praktyk rolniczych w celu zmniejszenia zanieczyszczeń obszarowych przez związki biogenne	- Ilość odprowadzanych ścieków komunalnych i przemysłowych wymagających oczyszczenia w hm³, w tym oczyszczonych, - % ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków, - Długość sieci kanalizacyjnej, - Długość sieci wodociągowej, Redukcja zanieczyszczeń w ściekach:	- Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego - Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska w Katowicach - Starostwo Powiatowe w Bielsku-Białej - Urząd Gminy Kozy - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach - Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie - Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej	- Pozyskanie inwestorów. - Pozyskanie odpowiednich środków finansowych
Oczekiwane rezultaty	- Zwiększenie atrakcyjności terenu Gminy Kozy - Zwiększenie ruchu turystycznego - Poprawa warunków życia mieszkańców	- Poprawa kondycji środowiska naturalnego a w szczególności wód powierzchniowych i podziemnych na terenie Gminy	- Pomiary poziomu zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych	- Ogólna poprawa stanu jakości wód powierzchniowych i podziemnych

*Lp.*	*Frakcja*	*Skład morfologiczny [%]*
1	Odpady organiczne (spożywcze roślinne i zwierzęce, pozostałe organiczne)	24
2	Papier i tektura	19
3	Tworzywa sztuczne	8
4	Tekstylia	7
5	Szkło	9
6	Metale	4
7	Odpady mineralne + frakcja drobna	29

*Lp.*	*Frakcja*	*Gmina Kozy*
1	Odpady organiczne (spożywcze roślinne i zwierzęce, pozostałe organiczne)	525,52
2	Papier	416,03
3	Tworzywa sztuczne	175,17
4	Tekstylia	153,28
5	Szkło	197,07
6	Metale	87,59
7	Odpady mineralne i frakcja drobna	635,00

1.6 Struktura utrzymania i zatrudnienia[3] oraz charakterystyka sektora gospodarczego.

2 Kierunki ochrony środowiska w Gminie Kozy

2.1.4.2 Cele długoterminowe – do roku 2015

2.2.9 Wnioski

2.3 Ochrona ziemi i gleb

2.3.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu

2.3.2 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb w danej dziedzinie uwzględniające dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej

2.3.2.1 Regulacje Prawa Wspólnotowego

2.3.2.2 Aktualny stan prawa polskiego w tym zakresie

2.3.2.3 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Gminy w danym zakresie wraz ze stanem docelowym

2.3.3 Cele i kierunki działań

2.3.4 Priorytety ekologiczne

2.3.4.1 Cele krótkoterminowe – do roku 2006

2.3.4.2 Cele długoterminowe – do roku 2015

2.3.5 Mechanizmy prawno – ekonomiczne

2.3.6 Matryca logiczna

2.3.7 Harmonogram realizacji Programu

2.3.8 Wnioski

2.4 Ochrona powietrza

2.4.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu

2.4.2 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb

2.4.2.1 Regulacje prawa wspólnotowego

2.4.2.2 Aktualny stan prawa polskiego w zakresie ochrony powietrza

2.4.2.3 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Gminy Kozy w zakresie ochrony powietrza wraz ze stanem docelowym

2.4.3 Cele i kierunki działań

2.4.4 Priorytety ekologiczne

2.4.4.1 Cele krótkoterminowe – do roku 2005

2.4.4.2 Cele długoterminowe – do roku 2015

2.4.5 Mechanizmy prawno-ekonomiczne

2.4.6 Matryca logiczna

2.4.7 Harmonogram realizacji Programu

2.4.8 Wnioski

2.5 Ochrona przed hałasem

2.5.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu

2.5.2 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb

2.5.2.1 Regulacje prawa wspólnotowego

2.5.2.2 Aktualny stan prawa polskiego w zakresie ochrony przed hałasem

2.5.2.3 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Gminy Kozy w zakresie ochrony przed hałasem wraz ze stanem docelowym

2.5.3 Cele i kierunki działań

2.5.4 Priorytety ekologiczne

2.5.4.1 Cele krótkoterminowe – do roku 2005

2.5.4.2 Cele długoterminowe – do roku 2015

2.5.5 Mechanizmy prawno-ekonomiczne

2.5.6 Matryca logiczna

2.5.7 Harmonogram realizacji programu w zakresie ochrony przed hałasem

2.5.8 Wnioski

2.6 Promieniowanie niejonizujące

2.6.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu

2.6.2 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb

2.6.2.1 Stan docelowy

2.6.2.2 Regulacje prawa wspólnotowego

2.6.2.3 Aktualny stan prawa polskiego w zakresie ochrony przed elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym

2.6.2.4 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Gminy Kozy przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznym

2.6.3 Cele i kierunki działań

2.6.4 Priorytety ekologiczne

2.6.4.1 Cele krótkoterminowe – do roku 2005

2.6.4.2 Cele długoterminowe – do roku 2015

2.6.5 Matryca logiczna

2.6.6 Harmonogram realizacji Programu

2.6.7 Wnioski

2.7 Ochrona przyrody

2.7.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu

2.7.2 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb w danej dziedzinie uwzględniające dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej

2.7.3 Cele i kierunki działań wg Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego , Programu Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego i innych opracowań

2.7.4 Priorytety ekologiczne

2.7.4.1 Cele krótkoterminowe – do 2005 r.

2.7.4.2 . Cele długoterminowe – do 2015 r.

2.7.5 Mechanizmy prawno-ekonomiczne

2.7.6 Matryca logiczna

2.7.7 Harmonogram realizacji Programu

2.7.8 Wnioski

2.8 Edukacja Ekologiczna

2.8.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu

2.8.2 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb uwzględniające dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej

2.8.2.1 Regulacje prawa wspólnotowego w zakresie edukacji ekologicznej

2.8.2.2 Aktualny stan prawa polskiego w zakresie edukacji ekologicznej

2.8.2.3 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Gminy w zakresie edukacji ekologicznej wraz ze stanem docelowym

2.8.3 Cele i kierunki działań

2.8.4 Priorytety ekologiczne

2.8.5 Matryca logiczna

1.6 Struktura utrzymania i zatrudnienia [3] oraz charakterystyka sektora gospodarczego.

2.5.2.3 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Gminy Kozy
w zakresie ochrony przed hałasem wraz ze stanem docelowym